حدیث شطرنج و رساله سیسرو

اشتفان سوایگ نویسنده کتاب حدیث شطرنج و رساله سیسرو در یک خانواده ثروتمند یهودی در وین به دنیا آمد. وی به عنوان نویسنده‌ای صلح‌طلب همواره کوشید تا در سال‌های پر التهاب قرن بیستم مفهوم صلح و نوع‌دوستی را زنده نگاه دارد. او در راه این مقصود سفرهای ادبی بسیاری در اروپا کرد که خود آن را «تحصیلات واقعی»اش می‌خواند. با قدرت گرفتن حزب نازی، سوایگ بر آن شد تا به انگلستان کوچ کند و همین امر موجب شد تا ارتباط خود را با ناشر دیرینه‌اش از دست بدهد. نمود این وضع را می‌توان در کتاب حاضر، کتاب حدیث شطرنج جست‌وجو کرد. تنهایی و انزوایی به دور از هر آنچه بویی از فرهنگ دارد.

پس از آن بر آن شد تا دل از اروپا بکند و راهی برزیل شود. او که در تمام عمر هم‌صحبت بزرگانی چون رومن رولان، زیگموند فروید و ماکسیم گورکی بود، در غربت دست به نگارش دو آخرین اثر خود برد: نخست خاطرات زندگی‌اش با عنوان جهان دیروز و دیگر، همین داستان حدیث شطرنج. او در سال ۱۹۴۲ به همراه همسرش، لوته آلتمان، دور از وطن، خودکشی کرد.

در یادداشتی که توماس مان در دهمین سالگرد درگذشت او نگاشته، می‌خوانیم:

ترویج خیر، خواسته‌ی قلبی‌اش بود و بسا نیمی از زندگی‌اش را بر سر آن گذاشت که ترجمه و تبلیغ کند، خدمت برساند و یاری بدهد. شاید اندک کسانی بدانند و بسا هیچ‌کس، که وی تا چه میزان نفوذ همه‌جا پذیرفته‌ی خود و درآمد بالای را که داشت و اهمیتی به آن نمی‌داد، در راه حمایت، نجات و کمک مالی دیگران به کار می‌گرفت.

[ معرفی کتاب: رمان سگ اثر اریک امانوئل اشمیت – نشر نیلوفر ]

حدیث شطرنج

حدیث شطرنج در حالی پیش روی ما آغاز می‌شود که گویی بر صفحه بزرگ سینما فیلمی سیاه و سفید را تماشا می‌کنیم. در همهمه شروع یک سفر دریایی، از نیویورک به مقصد بوینوس‌آیرس، مردی از حضور یک قهرمان برای راوی داستان می‌گوید. به او خبر می‌دهد که یک نابغه همسفر اوست، نابغه‌ای کم‌سال که با نبوغ و ذکاوتش همه را انگشت به دهان گذاشته است. پسرکی که در یک روستا خانه‌شاگرد کشیشی بود که از سر ترحم پسرک یتیم را سرپرستی می‌کرد، و اکنون با کشف استعداد بی‌رغیبش در شطرنج دست تمام استادبزرگان را از پشت بسته است.

وقتی مرد از خلق‌و‌خوی به دور از اجتماع و عرف او و ناتوانی‌اش در خواندن و نوشتن سخن می‌گوید راوی داستان ما کنجکاو می‌شود تا پا پیش بگذارد و با او روبرو شود، چه آنکه به گفته خود عادت به تعمق در رفتار و روان آدم‌ها دارد.

راوی تدبیری می‌چیند و صفحه‌ی شطرنجی به روی عرشه می‌برد تا بدین نحو توری پهن کند و باقرقره را شکار کند. طولی نمی‌کشد که یکی از سرمایه‌داران همسفر که از قضا شیفته هر دستاورد نویی است، از قصد راوی ما باخبر می‌شود و تلاش می‌کند قهرمان را به طمع پول پای صفحه‌ی شطرنج بکشاند. در دست اول شکست از آن تیم مبتدیان می‌شود؛ گروه در مقابل قهرمان جهان، و یک باخت برای گروه نامجویان. اندکی می‌گذرد تا قهرمان داستان آن‌ها را از باخت دوم نجات دهد. مردی که به ناگاه سر از بازی درمی‌آورد و کار را به تساوی می‌کشاند.

قهرمان جهان، مات و مبهوت درخواست بازی دیگری در روز بعد را می‌دهد. در این میان، راوی می‌کوشد تا از ماجرای مرد مبادی‌آدابی که ناجی‌شان شد سر در آورد. مرد وینی که بی‌شک سیمایی همچون اشتفان سوایگ دارد، دل به هم‌ولایتی‌اش (راوی) می‌سپرد و آنچه بر او گذشته را بازگو می‌کند.

«دکتر ب»‌ که از خاندانی بزرگ و متنفذ بود، زیر چکمه‌های رعب‌آور گشتاپو جوانی‌اش را از دست داد و حالا می‌ماند ماجرای آشنایی جنون‌آسایش با شطرنج که بهتر آن است شرح آن ناگفته بماند تا داستان نقطه‌ی اوجش را در خلال سطور کتاب به شما نشان دهد.

سرگذشت دکتر ب بی‌شباهت به رنج‌های زندگی و سرگردانی سوایگ نیست. او نیز همچون شخصیت داستانش آواره شد و جوانی و نفوذ و دوستانش را از دست داد. قهرمان شطرنج داستان، چنتوویچ، همان حزب نازی است که به ظاهر پیروز میدان و یکه‌تاز عرصه جهانی است اما بویی از علم و ادب و هنر و تمدن نبرده است. او حتی نمی‌تواند بخواند و بنویسد. آداب معاشرت و رعایت ادب برایش دشوار است. در میدان نبرد همچون تکه‌ای سنگ برجای می‌نشیند و امواجی سرد و بی‌مقدار از خود ساطع می‌کند.

آیا نه اینکه زندگی عرصه بال و پر کشیدن روح انسان‌ها، وعده‌گاه احترام به نظرات، عقاید و شکوفایی جان‌هایی است که همگی از جنس نورند؟ ما که همچون پروانه‌هایی به قصد گردش و شادی در این جهان یکسره تاریک از مامن بیرون می‌آییم چرا باید اسیر دستان یاغی و ستمگر مردانی با چکمه‌های فولادی شویم؟ چه کسی به آن‌ها حق داده فرصت یکباره ما را بسوزانند؟ و حرف سوایگ همه و همه همین است.

[ معرفی کتاب: رمان خداحافظ گاری کوپر اثر رومن گاری – نشر نیلوفر ]

رساله سیسرو

مارکوس تولیوس سیسرو، نخستین اومانیست امپراتوری جهانی رم، استاد سخنوری و پشتیبان حق و قانون، بیش از سی سال در خدمت قانون پدران و پاسداری از جمهوریت تلاش کرده است. (کتاب حدیث شطرنج و رساله سیسرو – صفحه ۹۵)

سیسرو، متولد ۱۰۶ پیش از میلاد، از آخرین اندیشمندان و ادیبان رمی، در آستانه افول جمهوری رم و تبدیل این امپراتوری به نظام شاهنشاهی به دست ژولیوس سزار بوده است. در مقام فیلسوف او را بیشتر شارح فلاسفه یونانی می‌دانند. امروزه قدرت او را بیش از همه در سخنوری یگانه‌اش ارزیابی می‌کنند. نثر وی را «لاتین زرین» لقب داده‌اند.

در یادداشتی که بر رساله‌ی سیسرو نوشته شده است می‌خوانیم: «مهاجرت، اگر از همگان وطن را می‌گیرد، از نویسنده هم وطن را می‌گیرد، هم زبان، زبان آفرینش هنری را. مهاجرت از آلمان هیتلری با نظر به ابعاد فاجعه‌های جنگ جهانی دوم یک تکیه‌گاه دیگر را هم از بسیاری روشنفکران به‌غربت‌رفته می‌گرفت: تکیه‌گاه امید را. این شرایط، شاید پاسخی باشد بر پایان پوچ حدیث شطرنج، بر اینکه چرا قهرمان داستان در آخرین مسابقه، بازی را به آسانی به رقیب تنگ‌اندیش و خودپسند خود واگذار می‌کند، آن هم جایی که از هر حیث بر او برتری دارد، برتری در فن، دانش، اخلاق، جایگاه اجتماعی، هنر و قدرت تخیل.»

در پشت جلد کتاب درباره حدیث شطرنج و رساله سیسرو چنین آمده است:

[ معرفی کتاب: رمان شغل پدر اثر سرژ شالاندون – نشر نیلوفر ]

جملاتی از کتاب حدیث شطرنج و رساله سیسرو

آیا بزرگترین دیپلمات‌ها و فرماندهان نظامی هم موذیانه از هیتلریسم رودست نخوردند؟ (کتاب حدیث شطرنج و رساله سیسرو – صفحه ۵۰)

کاری به کار ما نداشتند، فقط در عمق یک هیچ مطلق قرارمان می‌دادند. چون می‌دانیم که هرگز چیزی بر زمین سنگین‌تر از هیچی بر روان انسان فشار نمی‌آورد. با این کارشان، که هر یک از ما را جداگانه در یک هیچ مطلق حبس می‌کردند، در اتاقی که رابطه‌اش با جهان بیرون بی‌کمترین روزنی قطع بود، می‌خواستند به جای آن که از بیرون و با ابزار آزار جسمانی و سرما، از درون بر ما فشار بیاورند، فشاری که سرانجام قفل دهان ما را بشکند. (کتاب حدیث شطرنج و رساله سیسرو – صفحه ۵۲)

همه‌جا بر گرد هویتم، حتی بر گرد تنم یک هیچ مطلق بنا شده بود. (کتاب حدیث شطرنج و رساله سیسرو – صفحه ۵۳)

آدم بی هیچ راه نجاتی با خود، با بدنش و آن چهار-پنج شیئی خاموشی که میز و تخت و پنجره و کاسه دستشویی بود، تنها بود و گذرانی داشت مثل غواصی درون یک محفظه‌ی شیشه‌ای در ته اقیانوس سیاه این سکوت، بسا مثل غواصی که در این میان دلش گواهی می‌دهد بند ریسمانش با جهان بیرون پاره شده است و دیگر از اعماق کر و کور برش نمی‌گردانند. کاری نبود که بکنی، صدایی نبود که بشنوی، یا چیزی که ببینی. همه‌جا و بی‌هیچ وقفه درون پیله‌ی هیچ مطلق غوطه‌ور بودی، درون یک انزوای بی‌زمان و مکان. (کتاب حدیث شطرنج و رساله سیسرو – صفحه ۵۳)

سیاست، هنرمند و اهل اندیشه را از یکی از حیطه‌های برای او نابرازنده، حیطه‌ای که تدبیر آن جز با خشونت و نیرنگ ممکن نیست، بیرون می‌آورد و به ساحت تعرض و تزلزل‌ناپذیر درون باز‌می‌گرداند. (کتاب حدیث شطرنج و رساله سیسرو – صفحه ۹۶)

مشخصات کتاب

• کتاب حدیث شطرنج و رساله سیسرو
• نویسنده: اشتفان سوایگ
• ترجمه: محمود حدادی
• انتشارات: نیلوفر
• تعداد صفحات: ۱۲۸
• قیمت چاپ اول: ۹۵۰۰ تومان

👤 نویسنده مطلب: مهشید موسوی

نظر شما در مورد کتاب حدیث شطرنج و رساله سیسرو چیست؟ لطفا اگر این کتاب را خوانده‌اید، حتما نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید. با نظر دادن در مورد کتاب‌ها در انتخاب کتاب به همدیگر کمک می‌کنیم.

» معرفی چند کتاب دیگر:

1. کتاب سرانجام انسان طراز نوین
2. کتاب اگر این نیز انسان است
3. کتاب روح پراگ