یکشنبه, ۱۲ شهریور ۱۳۹۶

دوست بازیافته

دوست بازیافته نوشته فرد اولمن، یک شاهکار کوچک محسوب می شود.

همیشه بر این باور بودم که شاکله و اصل یک داستان قوى در اولین سطر آن بسته مى شود، اما همین الان بر این باورم خط مى کشم و از شما مى خواهم دل به داستانى بدهید که تمام آن در یک خط آن هم آخرین سطر کتاب بیان مى شود.

کتاب دوست بازیافته

داستان اصلى دوست بازیافته شاید به نظر بسیار ساده و معمولی بیاید، روایت دوستى پسرکى یهودى با یک اشرافزاده ى نازى. روایتى که شاید میلیون ها بار در ماجراهاى مرتبط با جنگ جهانى به تصویر کشیده شده، ولى به راستى آن چیست که این اثر را از سایر روایات مرتبط متمایز مى کند؟

در این ارتباط توجهتان را به بخش هایى از مقدمه ى جذابِ کتاب، نوشته ى آرتور کوستلر، جلب مى کنم:

چند سال پیش، هنگامى که براى نخستین بار دوست بازیافته را مى خواندم، در نامه اى به فرد اولمن نوشتم که کتاب او را یک شاهکار کوچک مى دانم، و این عنوانى است که شاید به توضیح مختصرى نیاز داشته باشد. کتاب را از آن نظر شاهکار کوچک خوانده بودم که حجم اندکى داشت و این احساس را به دست مى داد که على رغم موضوعش، که یکى از دردناک ترین فاجعه هاى تاریخ بشر است، با لحنى آرام و سرشار از دل تنگى نوشته شده است.

درباره دوست بازیافته

قصه ى کوتاه آشنایى دو رفیق دبیرستانى که در این کتاب به تصویر کشیده شده را شاید بتوان مثل کوچکترین قطعه ى یک پازل دانست، قطعه اى که در آن دو پسر دست در گردن هم دارند و با کامل شدن فضاى دور و بر، صحنه هاى فاجعه بار جنگ جهانى دوم به تصویر کشیده مى شود. و به راستى این قصه ى کوتاه همان قطعه ى پازل است، همین قدر جزیى و همین قدر گذرا.

فرد اولمن در نوشتن چنین رمان کوچکى بسیار موفق بوده است؛ شاید از این رو که مانند همه ى نقاشان، خوب مى داند چگونه جزییات تصویرى را که مى خواهد بکشد، در چارچوب محدودِ بوم جا دهد، حال آنکه نویسندگان، متاسفانه، براى نوشتن تا بخواهند کاغذ در اختیار دارند.

زبان و نحوه ى بیان روایت داستان به قدری موزون و آهنگین است که مخاطب حس مى کند تمام تصاویر را در پاره ى ابرى که سى سال بعد از بالاى سر راوى به بیرون کشیده شده، مى بیند، رویاگونه و خلسه وار.

و در انتها، دوست بازیافته، قصه اى است که باید آن را خواند:

درباره ى دورانى که جسدهاى آدمیان را ذوب مى کردند تا از آن ها براى پاکیزگى نژاد برتر صابون بسازند، صدها کتاب بزرگ و قطور نوشته شده است. اما یقین دارم این کتاب کوچک براى همیشه جایى را در کتابخانه ها از آن خود خواهد کرد.

قسمت هایی از متن کتاب دوست بازیافته

پدرم از صهیونیسم نفرت داشت. حتى فکر وجود چنین مشربى به نظرش احمقانه مى رسید. بازخواهى سرزمین فلسطین پس از دو هزار سال به نظرش همان قدر بى معنى مى رسید که مثلا ایتالیایى ها خواستار پس گرفتن آلمان باشند چرا که زمانى نیروهاى روم باستان آن را اشغال کرده بودند. مى گفت که تنها پیامد چنین ادعایى خونریزى دائمى است زیرا یهودیان باید با همه ى جهان عرب در افتند. و از این گذشته، بیت المقدس چه ارتباطى به او داشت که اهل اشتوتگارت بود؟

قضیه ى هیتلر چیزى بیشتر از یک بیمارى گذرا نیست. چیزى مثل سرخک است که با بهبود وضع اقتصادى کشور از بین خواهد رفت. واقعا فکر مى کنید که هم میهنان کسانى چون گوته و شیلر، کانت و بتهوون تسلیم این مزخرفات خواهند شد؟

تنها چیزى که مى دانستم این بود که آلمان همواره میهن و خانه ى من بوده و خواهد بود و یهودى بودنم در نهایت به همان اندازه بى اهمیت است که کسى به جاى موى بور، موى خرمایى داشته باشد.

در آغاز جرأت نمى کردم دست به کار بشوم و چیزى بنویسم، چون بى پول بودم. اما اکنون که پولدار شده ام، جرأت نمى کنم چیزى بنویسم، چون مى ترسم نتوانم.

اعتقادم این بود که پیش از گفت و گو با هر آلمانى باید درباره ى گذشته او مطمئن شد. از کجا معلوم که مخاطب شما دستش به خون دوستان و خویشاوندانتان آلوده نباشد؟