شنبه, 4 ژانویه 2020

شکستن طلسم وحشت

شکستن طلسم وحشت کتابی است که موضوع آن از عنوان دوم کتاب مشخص می‌شود: محاکمه شگفت‌انگیز و پایان‌ناپذیر ژنرال آگوستو پینوشه. وقتی هم کتاب را می‌خوانید به راستی به پی می‌برید که محاکمه ژنرال پینوشه هم شگفت‌انگیز و هم پایان‌ناپذیر است. اما یک سوال مهم: ژنرال آگوستو پینوشه اوگارته کیست؟

پینوشه از نظامیان کشور شیلی بود که در ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳ دولت سوسیالیست سالوادور آلنده را سرنگون کرد و خود رئیس‌جمهور شیلی شد. بعد از حادثه تروریستی ۱۱ سپتامبر که بسیار مورد توجه جهانیان قرار گرفت، مردم شیلی در جریان محاکمه ژنرال پینوشه بار دیگر توجه مردم جهان را به خود جلب کردند و از به قدرت رسیدن ژنرال پینوشه به عنوان «آن ۱۱ سپتامبر دیگر» یاد می‌کنند. ژنرال پینوشه بعد از به قدرت رسیدن ۱۷ سال رئیس‌جمهور ماند و علاوه بر کشتارها و پاک‌سازی‌های گسترده، سیاست‌های اقتصاد بازار آزاد – نئولیبرالیسم – را در کشور شیلی پیاده کرد. برخی از اقدامات ژنرال پینوشه به طور خلاصه در کتاب شکستن طلسم وحشت نیز آمده است اما اگر علاقه دارید درباره سیاست‌های اقتصادی ژنرال پینوشه مطالب پیشتری مطالعه کنید در کتاب دکترین شوک مطالب مفیدی آمده است.

نویسنده کتاب – آریل دورفمن – که از سوی مجله تایم استادبزرگ ادبیات لقب گرفته، از اهالی شیلی است که در زمان کودتای ۱۹۷۳ تبعید شد. او زندگی‌اش را صرف کاوش واقعیت‌ها کرده و تا به حال رمان‌ها و نمایشنامه‌های زیادی هم نوشته است. از جمله رمان‌های او که در آن گوشه چشمی هم به اتفاقات شیلی دارد می‌توان به کتاب بیوه‌ها اشاره کرد.

در قسمتی از متن پشت جلد کتاب شکستن طلسم وحشت آمده است:

آریل دورفمن یکی از روایتگران اصلی دوره وحشت و سرکوب سیاسی در امریکای لاتین است. او پس از کودتای ۱۹۷۳ ژنرال آگوستو پینوشه در شیلی، مجبور به فرار و ترک میهن شد و سال‌های تبعیدش را صرف نوشتن از این فاجعه و آثار آن بر جامعه شیلی کرد. محاکمه ژنرال پینوشه، به عنوان آمر اصلی کشتار، شکنجه و سر به نیستی مبارزان سیاسی و حتی مردم عادی شیلی، برای دورفمن و هموطنان او به رویایی محال شبیه بود.

[ معرفی کتاب: رمان سور بز – ادبیات امریکای لاتین ]

کتاب شکستن طلسم وحشت

ژنرال پینوشه در سال ۱۹۹۰ از مقام خود کناره‌گیری کرد. اما در طول ۱۷ سالی که رئیس‌جمهور بود، کشور را تماما در اختیار خود گرفته و هوادارانش را به شکلی وسیع در مقام‌ها و جایگاه‌های مختلف قرار داده بود. به هنگام کناره‌گیری از قدرت نیز تدابیر حقوقی خاصی را ترتیب داد که به واسطه آن به خودش مصونیت اعطا کرد. پینوشه در سال ۱۹۹۸ نیز ارتش را ترک کرد و خود را سناتور مادام‌العمر خواند ولی همچنان قدرت کشور در دستانش بود.

پس از کناره‌گیری ژنرال پینوشه، دموکراسی به شکل دست و پا شکسته در شیلی برقرار شد اما کسی جرات فکر کردن به محاکمه او را نداشت. هیچ قاضی و وکیلی نمی‌خواست مورد خشم هواداران ژنرال قرار گیرد. اما در این زمان بود که جنایات پینوشه کم‌کم خودش را به شکل گسترده نشان داد. یکی از جنایت‌های پینوشه که احتمالا همه در مورد آن شنیده‌اند، تبدیل کردن استادیوم ملی به زندان بود. در پیش‌گفتار کتاب در این مورد چنین آمده است:

در جریان کودتای ۱۹۷۳، رهبران جدید ارتش شیلی که تعداد زیادی زندانی سیاسی روی دستشان مانده بود، ایده‌ای به ذهنشان خطور کرد که لابد فکر بکری به نظر رسیده است: چطور است استادیوم ملی، بزرگ‌ترین محوطه ورزشی کشور، را به یک اردوگاه مرگ غول‌آسا تبدیل کنیم؟ (کتاب شکستن طلسم وحشت اثر آریل دورفمن – صفحه ۵)

در دل هیچ کدام از کسانی که به محاکمه ژنرال پینوشه امید داشتند، نوری دیده نمی‌شد تا اینکه در اکتبر ۱۹۹۸ یک خبر مهم آمد: ژنرال پینوشه در لندن به دستور یک قاضی اسپانیایی دستگیر شده است.

داشتن مصونیت سیاسی آنقدر خیال پینوشه را راحت کرده بود که او به دلخواه به کشورهای مختلف سفر می‌کرد. اما در سال ۱۹۹۶، دیوان عالی اسپانیا اعلام کرد که گروهی از وکلا حق دارند در رابطه با مرگ و ناپدید شدن تعدادی از شهروندان اسپانیا در شیلی، علیه ژنرال آگوستو پینوشه در دادگاه والنسیا طرح دعوا کنند. این نخستین مورد از دعاوی کیفری علیه ژنرال بود. پس از این اتفاق بود که مردم شیلی هم متوجه شدند که می‌توانند حرف بزنند و از ژنرال شکایت کنند. این موضوع دیگر فقط یک رویا نبود. بنابراین شکایت‌ها بیشتر شد و در سال ۱۹۹۸ به دستور قاضی اسپانیایی، بالتازار گارزون، پینوشه هنگامی که برای جراحی کمر به انگلستان رفته بود دستگیر شد.

ماجرا به همین راحتی نبود و وکلای پینوشه هم به شدت شروع به کار کردند. مسائل حقوقی زیادی مطرح بود که باید به آن پاسخ داده می‌شد. از جمله مهم‌ترین سوال‌هایی که مطرح بود: «آیا رئیس سابق یک کشور را می‌توان بابت جرایمی که ادعا می‌شود در دوران حکومتش مرتکب شده محاکمه کرد؟ آیا عفو یا مصونیتی که قانونا در وطنش شامل حال او شده، در کشورهای خارجی هم اعمال می‌شود؟ آیا یک دادگاه انگلیسی، یا در واقع یک دادگاه اسپانیایی، می‌تواند به کیفرخواست‌های مربوط به تخلفاتی که در شیلی انجام شده رسیدگی کند، حتی اگر پای اتباع انگلیسی یا اسپانیایی در میان نباشد؟ چه زمانی حقوق بین‌الملل جانشین قانون ملی می‌شود؟»

کتاب به شکل مستندگونه‌ای به همین شکل اتفاقات را دنبال می‌کند و در میان جلسات دادگاه و بیانیه‌ها به مردمی هم که در زمان پینوشه مورد ظلم و ستم قرار گرفته بودند اشاره می‌کند. در کتاب از شکنجه‌ها، اعدام‌ها و سرکوب‌های مختلف نیز گفته می‌شود.

[ معرفی کتاب: کتاب قدرت بی‌قدرتان – واتسلاف هاول ]

شکستن طلسم وحشت

درباره کتاب آریل دورفمن

شما با یک جستجوی ساده در اینترنت می‌توانید از سرنوشت ژنرال پینوشه مطلع شوید اما اگر نمی‌دانید این محاکمه‌ها و شکایت‌ها به چه نتیجه‌ای منجر شده است، پیشنهاد می‌کنم کنجکاوی نکنید و کتاب شکستن طلسم وحشت را بخوانید. اگر هم از همه‌چیز خبر دارید بازهم پیشنهاد ما این است که کتاب را بخوانید. پیامی که کتاب شکستن طلسم وحشت و پیامی که محاکمه ژنرال پینوشه به جهان داده است، فراتر از آن است که صرفا با جستجو در اینترنت درباره آن بخوانیم.

نکات قابل توجه زیادی در کتاب وجود دارد که می‌توان به شکل گسترده به آن‌ها پرداخت. از رسانه‌هایی که اهداف خاصی را در جریان محاکمه دنبال می‌کردند تا پشت‌پرده دادگاه‌ها و زرنگ‌بازی وکلای ژنرال و یا حتی واکنش کشورهای مختلف جهان می‌توان صحبت کرد اما در اینجا به یک نکته اساسی و مهم که آریل دورفمن هم در کتاب به آن اشاره کرده می‌پردازیم.

جایگاه ژنرال پینوشه در حدی بود که کسی جرات نداشت حتی درباره او فکر بدی به ذهن راه دهد. او مقدس بود. کسانی که در شیلی به واسطه نزدیکی با او ثروتمند شده بودند یا به مقامی رسیده بودند از ژنرال محبوبشان یک اسطوره ساخته بودند. به نظر می‌رسید تاریخ به سمت رها کردن جنایت‌های ژنرال پینوشه حرکت می‌کند اما چنین نبود. مقام مقدس ژنرال از بین رفت چرا که:

نبرد بر سر تصور آینده را باخته‌اند، چون میلیون‌ها نفر از هم‌وطنانشان توانسته‌اند رویای جهانی دیگر را در سر بپرورانند، در عمق دیوارهای خصوصی قلب‌هایشان و آن بیرون در خیابان‌های خطرناک شهرهایشان. (کتاب شکستن طلسم وحشت اثر آریل دورفمن – صفحه ۱۷۶)

محاکمه شگفت‌انگیز و پایان‌ناپذیر ژنرال آگوستو پینوشه یک نتیجه مهم دیگر هم داشت و آن همین عنوان کتاب است: شکستن طلسم وحشت. وحشتی که سراسر شیلی را فراگرفته بود. وحشتی که بدون محاکمه ژنرال پینوشه بعید به آسانی از میان برود.

در اینجا از سرنوشت، روند محاکمه، نحوه فرار کردن ژنرال پینوشه از اتهامات، نحوه وارد شدن اتهامات جدید و اینکه کار به کجا رسید سخنی نمی‌آوریم و امیدواریم کتاب را مطالعه کنید. این کتاب با وجود همه تلخی‌ها شایسته آن است که مطالعه شود. (جنایت‌ها و شکنجه‌هایی که در کتاب به آن اشاره می‌شود واقعا باورنکردنی است.)

اگر کیفیت پایین چاپ کتاب، قیمت آن و اشکال‌های ویراستاری را کنار بگذاریم، همه‌چیز درباره این کتاب خوب است. در ادامه، در بخش‌هایی که از کتاب انتخاب کردیم می‌توانید جنبه‌های مختلفی از کتاب را مشاهده کنید.

[ معرفی کتاب: کتاب گفتار در بندگی خودخواسته – مجموعه تجربه و هنر زندگی ]

جملاتی از کتاب شکستن طلسم وحشت

می‌دانستم که افراد بسیار دیگری هم بودند باید گناهکار شناخته شوند، هرچند می‌دانستم این جنایات تنها در صورتی می‌توانسته رخ بدهد که هزاران نفر دیگر هم کمک کنند و میلیون‌ها نفر هم بی‌تفاوت به تماشا بایستند. (کتاب شکستن طلسم وحشت – صفحه ۱۴)

در زمانه‌ای که همه‌چیز جهانی شده است، از سرمایه گرفته تا ارتباطات و تولید، تکلیف عدالت چیست؟ عدالت را نباید جهانی‌سازی کرد؟ در عصری که انسانیت فراتر از مرزهای ملی بازتعریف و یکپارچه می‌شود، چه کسی به نام انسانیت سخن می‌گوید، چه کسی به نام انسانیت محاکمه و مجازات می‌کند؟ (کتاب شکستن طلسم وحشت – صفحه ۳۳)

سرهنگ پدرو اوینگ، سخنگوی ارتش، به عموم مردم هشدار داده بود که نیروهای مسلح به‌دقت ناظرند که هرکس در پرونده پینوشه چطور عمل کرده است. اوینگ گفته بود نام کسانی که علیه پینوشه اقدام کرده‌اند در عمق ذهن آنها حک شده است. (کتاب شکستن طلسم وحشت – صفحه ۶۷)

پینوشه چطور توانسته این‌همه شیلیایی را گول بزند؟ چطور می‌شود توضیح داد که این‌همه آدم باور کرده‌اند او همیشه از جنایات انجام‌شده در رژیمش بی‌خبر بوده و تا همین امروز هم باور دارند او بی‌گناه است؟ (کتاب شکستن طلسم وحشت – صفحه ۸۴)

فراوان‌اند، بسیار فراوان‌اند کسانی که در این جنایات شریک بوده‌اند. بدون شک، اول از همه، صدها پرسنل نظامی و همدستان غیرنظامی آنها که اوامر پینوشه را اجرا می‌کردند، مردانی که ماشه را می‌چکاندند یا بدن‌ها را کاردآجین می‌کردند یا گیره‌های فلزی را کار می‌گذاشتند. و تازه بگذریم از کسانی که تجهیزات لازم برای انجام آن جنایات دهشتناک را می‌خریدند، کسانی که حساب‌ها را نگه می‌داشتند و بودجه‌های خرید را تراز می‌کردند، کسانی که زیرزمین‌ها را اجاره و پاکسازی می‌کردند، کسانی که دستمزد ماموران را می‌پرداختند و گزارش‌ها و اعترافات را حروف‌چینی می‌کردند و وقتی سربازان از انجام وظیفه حماسی‌شان خسته می‌شدند، قهوه و شیرینی تعارفشان می‌کردند. و بعد دیگرانی هم هستند که مرئی نیستند، هزاران نفری که تحمیل این جنایات بر هم‌وطنانشان را انکار می‌کردند، با اینکه خوب می‌دانستند چه اتفاقی داشت می‌افتاد. (کتاب شکستن طلسم وحشت – صفحه ۱۲۶)

دهه‌ها شرمسار بودم که شوربختانه واژه و شخص پینوشه را شیلی به بشریت تقدیم کرده است. چه کسی فکرش را می‌کرد که همین کلمه دست آخر میراث ما برای این کره خاکی باشد، و هر کودکی را که در این زمین به دنیا می‌آید مشتاقانه باخبر کند که هیچ‌وقت، تحت هیچ شرایطی، هرگز، نباید یک پینوشه باشد. (کتاب شکستن طلسم وحشت – صفحه ۱۸۶)