عدالت چه باید کرد؟

کتاب عدالت چه باید کرد؟ اثر مایکل سندل، فیلسوف سیاسی معاصر امریکایی و استاد دانشگاه هاروارد است. شهرت مایکل سندل به سبب برگزاری دوره آموزشی عدالت در دانشگاه هاروارد است که طی سی سال گذشته بیش از ۱۵ هزار نفر دانشجو داشته است.

مایکل سندل درباره کتاب در مقدمه توضیح می‌دهد که:

همان‌طور که در متن بالا خواندید، کتاب عدالت چه باید کرد؟ در ابتدا به شکل یک دوره درسی بوده است. اگر مایل باشید مفاهیم این کتاب را با تدریس مایکل سندل نیز مشاهده کنید، می‌توانید فیلم کلاس‌های او را در دانشگاه هاروارد از طریق این لینک در یوتیوب ببینید.

[ مطلب مرتبط: کتاب انسان خداگونه – نشر نو ]

کتاب عدالت چه باید کرد؟

عدالت چیست؟ چگونه می‌توان عدالت را تعریف کرد؟ برای رسیدن به عدالت چه باید کرد؟ آیا عدالت به طور کلی وجود دارد؟ این سوال و ده‌ها سوال دیگر، مواردی هستند که مایکل سندل در این کتاب در پاسخگویی به آن‌هاست.

مایکل سندل در این کتاب عدالت را از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد. در واقع سه رویکرد را در رابطه با عدالت مورد بحث قرار می‌دهد و در کتاب نقاط قوت و ضعف این سه رویکرد را بررسی و مورد بحث قرار می‌دهد. این سه رویکرد عبارتند از:

• بیشینه‌سازی رفاه
• محترم شمردن آزادی
• پرورش فضیلت برای اندیشیدن درباره عدالت

در بررسی این سه رویکرد، مایکل سندل خواننده را در برابر بزرگ‌ترین نوشته‌های فلسفی درباره عدالت قرار می‌دهد و به بحث متقابل با فیلسوفان می‌پردازد. او همچنین با ارائه مثال‌هایی از زندگی واقعی، بحث‌های حقوقی و سیاسی معاصری را مطرح می‌کند که به پرسش‌هایی فلسفی می‌انجامد. پرسش‌هایی مانند: آیا مالیات گرفتن عادلانه است؟ خدمت سربازی باید اجباری باشد یا داوطلبانه و آیا خریدن آن عادلانه است؟ اجاره کردن رحم یا فروش کلیه کار درستی است؟ سقط جنین اخلاقی است یا خیر؟ پذیرش در دانشگاه باید بر اساس شایستگی‌های افراد باشد یا بر اساس توانایی مالی‌شان؟ آیا ملت‌ها باید برای کارهای اشتباه گذشتگان‌شان عذرخواهی کنند؟ ایا درست است باورهای اخلاقی و دینی خود را در گفتمان عمومی درباره عدالت دخالت دهیم؟

برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها، نویسنده نظرات و دیدگاه‌های فیلسوفان مختلف را، از ارسطو تا کانت و رالز را مورد بررسی قرار می‌دهد و با نشان دادن نقاط قوت و ضعف آن‌ها به پاسخگویی می‌پردازد.

فهرست مطالب کتاب عدالت چه باید کرد؟ عبارت است از:

• چه کاری درست است
• اصل بیشترین سعادت / فایده‌گرایی
• آیا مالک خویشتنیم؟ / اختیارگرایی
• خرید خدمت: بازار و اخلاق
• آنچه اهمیت دارد، انگیزه است / ایمانوئل کانت
• دفاع از برابری / جان رالز
• در دفاع از تبعیض مثبت
• چه کسی مستحق چه چیزی است؟ / ارسطو
• چه چیزی به یکدیگر مدیونیم؟ معمای وفاداری
• عدالت و خیر همگانی

[ مطلب مرتبط: کتاب انسان خردمند – نشر نو ]

درباره کتاب عدالت چه باید کرد؟

موضوع عدالت یک موضوع جذاب است و کمتر کسی به آن فکر نمی‌کند. هر فردی دوست دارد در جامعه‌ای باشد که عدالت در آن رعایت شود. اما مشکل اساسی زمانی است که متوجه می‌شویم تعریف‌ها از عدالت بسیار متفاوت هستند و معیارهای مختلفی برای عدالت در نظر گرفته می‌شود. در طول تاریخ موضوع عدالت مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و جوامع مختلف بر اساس معیارهای متفاوت در تلاش بوده‌اند که جامعه‌ای عادلانه برپا کنند. در این کتاب نیز با دیدگاه‌های فیلسوفان مختلف در زمینه عدالت روبه‌رو می‌شویم. دیدگاه‌هایی که هر کدام در نگاه اول جذاب به نظر می‌رسند و خواننده با خود فکر می‌کند پس چرا برپایی عدالت تا این حد سخت است؟

همان‌طور که اشاره کردیم در طول کتاب فلسفه فیلسوفان مطرح در مورد عدالت بیان می‌شود و مثال‌های متعددی نیز مورد بحث قرار می‌گیرد. اما به اعتقاد من قسمتی که از جذابیت کتاب کم می‌کند این است که نویسنده روی جامعه امریکا تمرکز بیشتری دارد و مثال‌های جهانی و فراگیر کمی استفاده کرده است. البته این نمی‌تواند ضعف کتاب تلقی شود، چراکه عدالت در هر جامعه‌ای براساس معیارهای آن جامعه در نظر گرفته می‌شود و طبیعتا هر کشوری به نحوی سعی دارد که عدالت را برقرار کند.

از میان همه مباحث کتاب، ممکن است فلسفه کانت – که سخت‌ترین فلسفه مورد بحث در کتاب نیز می‌باشد – توجه مخاطب را بیشتر جلب کند. یک فلسفه قوی که رعایت آن هم بسیار سخت است. اما بدون شک هر فردی که با این فلسفه آشنایی داشته باشد تحت تاثیر آن قرار می‌گیرد و با یادگیری آن به مفهوم عدالت تسلط بیشتری خواهد یافت. فلسفه‌ای که اخلاق را بسیار مورد توجه قرار می‌دهد.

به طور کلی اگر به فلسفه و موضوع عدالت علاقه دارید و یا اگر به خاطر نبود عدالت شاکی هستید، مطالعه کتاب عدالت چه باید کرد؟ پیشنهاد می‌شود. کتابی که قطعا دیدگاه وسیعی درمورد موضوع عدالت به ما می‌دهد و در نهایت یک انسان عادل‌تر از ما می‌سازد.

[ مطلب مرتبط: کتاب همه می‌میرند – نشر نو ]

جملاتی از متن کتاب عدالت چه باید کرد؟

ارسطو به ما می‌آموزد که عدالت به معنای این است که هر فردی آن‌چه را شایسته است به دست آورد. و برای تعیین این‌که چه‌ کسی سزاوار چه چیزی است، باید معلوم کنیم که کدام فضیلت‌ها سزاوار افتخار و پاداش‌اند. ارسطو می‌گوید که بدون اندیشیدن درباره مطلوب‌ترین شیوه زندگی نمی‌توانیم بفهمیم که چه قانونی عادلانه است. به نظر او، قانون نمی‌تواند در برابر مسائل مربوط به شیوه درست زندگی بی‌طرف باشد. (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۱۷)

پرسش از عادلانه‌بودن جامعه به معنای طرح این پرسش است که جامعه چیزهایی را که ارزشمند می‌دانیم – درآمد و ثروت، تکالیف و حقوق، اختیارات و مسئولیت‌ها، مناصب و افتخارات – چه‌گونه توزیع می‌کند. جامعه عادل این کالاها را به‌درستی توزیع می‌کند و به هر فردی چیزی را می‌دهد که شایستگی‌اش را دارد. پرسش‌های دشوار وقتی آغاز می‌شود که می‌پرسیم لیاقت و شایستگی مردم چیست و چرا. (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۲۹)

زندگی در جوامع مردم‌سالار سرشار از اختلاف نظر درباره درست و نادرست، عدالت و بی‌عدالتی است. برخی طرفدار حق سقط جنین‌اند و برخی دیگر این کار را قتل می‌دانند. برخی بر این باورند که عدالت حکم می‌کند از ثروتمندان به نفع مستمندان مالیات بگیریم، ولی برخی دیگر عقیده دارند که مالیات گرفتن از پولی که افراد با تلاش خود به دست می‌آورند درست نیست. (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۴۰)

کانت فایده‌گرایی را نفی می‌کند. او می‌گوید فایده‌گرایی با مبتنی‌ساختن حقوق بر محاسبه این‌که چه چیزی بیشترین سعادت را موجب می‌شود آن را آسیب‌پذیر می‌کند. همچنین مشکل عمیق‌تری نیز هست: تلاش برای استخراج اصول اخلاقی از امیالی که داریم شیوه اشتباهی برای اندیشیدن دباره اخلاقیات است. فقط به علت این که چیزی به بسیاری از مردم لذت می‌بخشد نمی‌تواند آن را صحیح دانست. این واقعیت که اکثریت، هرقدر هم که بزرگ باشد، از قانون خاصی طرفداری می‌کنند، هرقدر هم که این طرفداری شدید باشد، آن قانون را عادلانه نمی‌کند. (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۱۴۱)

کانت بر این باور است که آزادانه عمل کردن به معنای مستقل عمل کردن است. و مستقل عمل کردن به معنای عمل کردن بر اساس قانونی است که خود برای خویشتن وضع می‌کنیم، نه اوامر طبیعت یا عرف‌های اجتماعی. (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۱۴۴)

بین درستکاری به خاطر دستکاری و درستکاری به خاطر کسب سود تفاوت هست. (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۱۴۹)

اجازه‌دادن به همه برای شرکت در مسابقه کار خوبی است، ولی اگر دونده‌ها از نقاط شروع متفاوتی آغاز کنند به‌سختی می‌توان گفت که چنین مسابقه‌ای عادلانه است. رالز می‌گوید که به همین علت است که توزیع درآمد و ثروتی را که ناشی از بازار آزاد در شرایط برابری رسمی فرصت‌هاست نمی‌توان عادلانه دانست. آشکارترین بی‌عدالتی نظام مبتنی بر اختیارگرایی «این است که اجازه می‌دهد چنین عواملی، که از نظر اخلاقی تصادفی هستند، به ناروا بر سهم‌های توزیعی اثر بگذارد.» (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۲۰۲)

فرض کنید فلوت توزیع می‌کنیم. چه کسی سزاوار بهترین فلوت است؟ پاسخ ارسطو این است که بهترین فلوت شایسته بهترین نوازنده فلوت است. (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۲۴۵)

فرض کنید دو کودک در حال غرق‌شدن هستند و شما تنها برای نجات یکی از آن‌ها فرصت دارید. یکی از این دو فرزند شما و دیگری فرزند یک غریبه است. آیا اشتباه است که فرزند خود را نجات دهید؟ آیا بهتر نیست شیر یا خط کنید؟ اکثر مردم می‌گویند نجات فرزند خودتان هیچ ایرادی ندارد، و به نظرشان عجیب است که در چنین شرایطی، رعایت انصاف مستلزم شیر یا خط انداختن باشد. در ورای این واکنش این فکر قرار دارد که والدین در برابر رفاه فرزندانشان مسئولیت‌های خاصی دارند. برخی می‌گویند که این مسئولیت ناشی از ضایت است؛ با تصمیم به بچه‌دارشدن، والدین داوطلبانه با مراقبت ویژه از آنان موافقت می‌کنند. (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۲۹۳)

[ مطلب مرتبط: کتاب درک یک پایان – نشر نو ]

مشخصات کتاب

• عنوان: عدالت چه باید کرد؟
• نویسنده: مایکل سندل
• ترجمه: افشین خاکباز
• انتشارات: نو
• تعداد صفحات: ۳۸۴
• قیمت چاپ دوم – سال ۱۳۹۶: ۳۴۰۰۰ تومان
• جلد گالینگور

نظر شما در مورد کتاب عدالت چه باید کرد چیست؟ اگر این کتاب را خوانده‌اید، حتما نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید.

[ لینک: اینستاگرام کافه‌بوک ]

» معرفی چند کتاب فلسفی دیگر:

1. کتاب در باب حکمت زندگی
2. رمان مسئله اسپینوزا
3. رمان دنیای سوفی