جمعه, 13 مارس 2020

پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند

کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند با عنوان اصلی How Proust can change your life اثری از آلن دوباتن است که در نُه فصل نوشته شده است. شاید در ابتدا به نظر برسد که این کتاب درباره درس‌های مارسل پروست از طریق رمان معروفش یعنی رمان در جستجوی زمان از دست رفته باشد اما این موضوع به طور کامل صحیح نیست. همان‌طور که از عنوان کتاب مشخص است، آلن دوباتن در اینجا زندگی پروست را مورد مطالعه قرار داده و رمان معروف پروست نیز بخشی از زندگی اوست.

مارسل پروست نویسنده یکی از مهم‌ترین و طولانی‌ترین رمان‌های تاریخ است. در واقع رمان در جستجوی زمان از دست رفته طولانی‌ترین رمان دنیا است که به طور دقیق ۱٫۲۶۷٫۰۹۶ کلمه دارد. هرچند خود پروست به‌ندرت احساس خوشبختی می‌کرد، کتاب حاضر با بررسی دقیق زندگی پروست و آثار او به ما نشان می‌دهد که می‌توان درس‌های مهمی از او یاد گرفت.

کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند به شکلی زندگی‌نامه گونه نوشته شده است و ما نیز در وب‌سایت معرفی کتاب کافه‌بوک آن را جزء کتاب‌های زندگی‌نامه دسته‌بندی کرده‌ایم. در این کتاب آلن دوباتن در کنار درس‌هایی که می‌توان از زندگی پروست یاد گرفت نقدی به آثار او نیز دارد.

[ معرفی کتاب: رمان در جستجوی زمان از دست رفته ]

کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند

همان‌طور که اشاره شد کتاب حاضر در درجه اول روی زندگی نویسنده مشهور فرانسوی – مارسل پروست – تمرکز دارد. اما اولین چیزی که با نام مارسل پروست به ذهن می‌رسد رمان طولانی اوست. آلن دوباتن نیز از این موضوع آگاه است و در کتابش از هر فرصتی استفاده کرده تا بخش‌هایی از کتاب در جستجوی زمان از دست رفته را نقل و درسی از آن تقدیم خواننده کند. با این حال نباید فراموش کنیم که همه زندگی پروست در این رمان خلاصه نمی‌شود.

کتاب در نه فصل نوشته شده است که سرفصل‌های آن عبارت است از:

امروز چگونه زندگی را دوست بداریم؟
چگونه برای خودمان بخوانیم؟
چگونه وقت بگذرانیم؟
چگونه با موفقیت رنج ببریم؟
چگونه احساسات خود را بیان کنیم؟
چگونه دوست خوبی باشیم؟
چگونه چشمان خود را باز کنیم؟
چگونه به هنگام عاشقی شاد باشیم؟
چگونه کتاب‌ها را زمین بگذاریم؟

شاید بتوان گفت اساس همه مسائل کتاب و درس‌های فصل‌های مختلف کتاب، در فصل اول آن گنجانده شده است. در فصل اول سوالی از سوی یک دانشمند آمریکایی مطرح می‌شود که در روزنامه سال ۱۹۲۲ چاپ شده است. آن سوال به طور خلاصه از این قرار است: «فرض کنید جهان به زودی به پایان خواهد رسید. به نظر شما واکنش مردم از وقتی که این خبر را می‌شنوند تا زمانی که مصیبت اتفاق بیفتد، چه خواهد بود؟ اگر شما در چنین موقعیتی قرار بگیرید در آخرین ساعات زندگی چه خواهید کرد؟»

به احتمال بسیار زیاد شما هم به این سوال برخورد کرده‌اید و یا حتی به آن جواب هم داده‌اید. حتی می‌توان حدس زد که جواب این سوال تا حدودی به چه شکل است. درس‌های کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند نیز تقریبا پاسخ به همین سوال است اما شاید جالب باشد جواب مارسل پروست به این سوال را در اینجا به طور کامل نقل کنیم. پروست به سوال دانشمند آمریکایی چنین پاسخی می‌دهد:

به عقیده من، اگر قرار باشد آن‌گونه که شما پیش‌بینی کرده‌اید بمیریم، زندگی به‌ناگهان در نظرمان فوق‌العاده عالی جلوه خواهد کرد. فقط در نظر بگیرید زندگی چه بسیار برنامه‌ها، سفرها، روابط عاشقانه، پروژهش‌ها را از ما دریغ می‌دارد، که به‌سبب تنبلی و اعتمادمان به آینده آن‌ها را نمی‌بینیم و به تعویق می‌اندازیم.

حال اگر خطر این تهدید برای همیشه رفع شود، زندگی بار دیگر چه زیبا می‌نماید! آه! اگر این فاجعه این بار رخ ندهد، بازدید از موزه لوور را به تعویق نمی‌اندازیم، خودمان را در پای مادموزل ایکس می‌اندازیم و سفری به هند خواهیم کرد.

اگر فاجعه رخ ندهد، هیچ‌یک از کارهای فوق را انجام نمی‌دهیم، چون بار دیگر خودمان را در مسیر زندگی سابق‌مان می‌یابیم، جایی که بی‌توجهی بر نیازها فائق می‌شود. ولی ما به فاجعه‌ای از این دست نیاز نداریم که از امروز عاشق زندگی شویم. کافی است بیندیشیم که ما انسانیم، و چه بسا دست اجل همین امشب ما را برباید. (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۱۲)

احتمالا شما هم به این فکر می‌کنید که پاسخ پروست چیز شگفت‌انگیزی نبود و تقریبا هرکسی می‌تواند به این دیدگاه برسد. اما فراموش نکنید که دیدگاه درست همین است! اینکه زندگی را دریابیم و از آن غافل نشویم. شاید درس بزرگی که مارسل پروست می‌خواهد در رمانش به ما بدهد نیز همین باشد.

آلن دوباتن نیز در همان صفحات ابتدایی کتابش به خواننده یادآوری می‌کند که زندگی است که اهمیت دارد و دلیل خوبی می‌دهد که رمان بلند (شاید بهتر باشد بگوییم رمان بسیار بسیار بسیار بلند) مارسل پروست را بخوانیم. دوباتن اشاره می‌کند که خواندن این رمان با حساسیت‌های مشهودش ما را حساس‌تر می‌کند و به اصطلاح گیرنده‌های خاموش‌مان را فعال می‌کند. گیرنده‌هایی که باعث می‌شود زندگی را بهتر لمس کنیم و اجازه ندهیم به راحتی از جلوی چشمانمان بگذرد. در قسمتی از کتاب، دوباتن در این مورد می‌نویسد: «یکی از تاثیرهای خواندن کتابی که با چنین دقت وارد جزئیات اندک می‌شود، این است که وقتی کتاب را می‌بندیم و زندگی عادی‌امان را از سر می‌گیریم، ممکن است ما هم دقیقا به این جزئیات همان واکنشی را نشان بدهیم که نویسنده اگر در کنار ما بود نشان می‌داد. ذهن ما تبدیل به راداری می‌شود که از نو تنظیم شده تا جزئیاتی را که در خودآگاه ما سیلان دارد، ضبط کند.»

در بخش دیگری از کتاب آلن دوباتن درباره رمان طولانی پروست چنین می‌نویسد:

عنوان این کتاب مطول گویای سرّ ضمیر آن بود. هرچند پروست هرگز از این عنوان خوش‌اش نیامد، و در موارد گوناگون در اشاره به آن از واژه‌های «نامناسب» (۱۹۱۴)، «گمراه کننده» (۱۹۱۵) و «بی‌قواره» (۱۹۱۷) استفاده کرده، در جستجوی زمان از دست رفته از این امتیاز برخوردار بوده که به حد کافی به موضوع اصلی رمان اشاره مستقیم داشته باشد: جستجوی علل اتلاف و از دست دادن زمان. حکایت کتاب، گذشته از بازگویی خاطراتی که گذشتِ دورانی تغزلی را پی‌گیری می‌کند، داستانی است عملی با قابلیت تعمیم در مورد همه، در این باره که چگونه از اتلاف وقت جلوگیری کنیم و یاد بگیریم از زندگی بهره ببریم. (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۱۵)

[ معرفی کتاب: رمان خداحافظ گاری کوپر – نشر نیلوفر ]

پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند

درباره کتاب آلن دوباتن

اولین چیزی که با دیدن این کتاب ممکن است به ذهن خطور کند این است که اول رمان در جستجوی زمان از دست رفته را بخوانیم و بعد این کتاب را یا برعکس، اول کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند را بخوانیم و بعد شاید ترغیب شدیم کتاب مارسل پروست را بخوانیم. پیشنهاد من (به عنوان کسی که هر دو کتاب را خوانده است) این است که ابتدا همین کتاب آلن دوباتن را بخوانید. با خواندن این کتاب شما با زندگی پروست و جنبه‌های مختلف کتاب در جستجوی زمان از دست رفته آشنا می‌شوید و همچنین به درک درستی از انگیزه‌های پروست برای نوشتن رمانش می‌رسید.

اما نباید فراموش کنید که آلن دوبان در این کتاب به هیچ وجه حق مطلب را در مورد رمان پروست ادا نکرده. در واقع به راحتی می‌توان گفت هیچ کتابی نمی‌تواند حق مطلب را ادا کند و خواننده برای کشف دنیای رمانِ مارسل پروست حتما باید سراغ آن برود. ولی به طور کلی، مطالعه این کتاب می‌تواند انگیزه شما را تقویت کند. همچنین می‌توانید متوجه شوید که زمان مناسب برای مطالعه رمان پروست رسیده است یا خیر.

بدیهی است که اگر شما علاقه‌ای به شخصیت مارسل پروست و مخصوصا رمان در جستجوی زمان از دست رفته نداشته باشید، این کتاب به طور کلی حرفی برای گفتن در برابر شما ندارد!

برای بررسی مطالب کتاب شاید بهترین مثال فصل هفتم آن باشد. در فصل ۷ کتاب، آلن دوباتن به بررسی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های رمان در جستجوی زمان از دست رفته می‌پردازد. گفتیم که رمان مارسل پروست قصد دارد دید ما به زندگی را تغییر دهد. و چه چیزی بهتر از اینکه چشمان خود را باز کنیم و به شیوه مارسل پروست زندگی را ببینیم. اما چطور؟

در جواب باید گفت که پروست استاد توجه به جزئیات است. جزئیاتی که بعید است کسی بهتر از او توانسته باشد توصیف کند و جنبه‌های مختلف آن را پیش چشم ما بگشاید. آلن دوباتن نیز در این فصل از کتابش به همین موضوع اشاره می‌کند و به قسمتی از رمان مارسل پروست اشاره می‌کند که در آن، راوی داستان تنها با نوشیدن چای و خوردن کیک (کیک مادلن) ناگهان احساس زنده بودن می‌کند. ناگهان احساس می‌کند که چقدر دید متفاوتی به دنیا کسب کرده و چقدر همه‌چیز در نظرش متفاوت است. پروست این ماجرا را در جملات و صفحات طولانی شرح می‌دهد و خواننده را به شدت درگیر خود می‌کند. آلن دوباتن نیز در کتابش با اشاره به این موضوع چنین می‌نویسد:

اگر حادثه کیک مادلن راوی را به نشاط می‌آورد، علت‌اش این است که به او کمک می‌کند متوجه بشود این زندگی نیست که عادی است بلکه تصویری که از آن در حافظه داشته عادی است. (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۱۵۸)

آلن دوباتن نتیجه می‌گیرد که ما نباید حتی به گرده نام روی میز بی‌توجه باشیم و آن را از درک زیبایی‌مان حذف کنیم. در واقع او هم تاکید می‌کند که ما برای لمس بهتر زندگی باید حساس‌تر شویم.

در نهایت اینکه کتاب حاضر شاید در برخی از قسمت‌ها بیش از حد پراکنده شود و از هدف اصلی خود (اینکه پروست چه درس‌هایی می‌تواند به ما بدهد که زندگی‌مان را دگرگون کنیم) فاصله بگیرد اما برای عاشقان ادبیات و خواننده‌های جدی این کتاب می‌تواند نکات مفیدی داشته باشد.

[ معرفی کتاب: رمان خانواده تیبو – نشر نیلوفر ]

جملاتی از کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند

چقدر این جمله پروست درست است که «نمی‌توان رمانی را خواند و در قهرمان زن آن رگه‌هایی از زنی را که دوست می‌داریم نیافت.» (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۳۱)

ارزش یک رمان به تشریح عواطف و انسان‌هایی مشابه کسانی که در زندگی می‌شناسیم محدود نمی‌شود، بلکه به محدوده‌هایی گسترش می‌یابد که این قابلیت را، به مراتب بهتر از آن که خودمان می‌‌توانستیم، شرح می‌دهد. انگشت را بر مفاهیمی می‌گذارد که ما از آن خود می‌دانستیم، اما نمی‌توانستیم خودمان از عهده بیان آن برآییم. (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۳۵)

راویِ پروست صفحات بی‌شماری از رمان را صرف شرح دردناکی از ناتوانی در گرفتنِ تصمیم می‌کند؛ نمی‌داند به دوست‌دخترش، آلبرتین، که گاه فکر می‌کند بدون او قادر به زندگی نیست، و در مواقعی دیگر مطمئن است تحمل دیدنش را ندارد، پیشهاد ازدواج بکند یا نه. (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۵۶)

شیوه‌ای که ما جهان را توصیف می‌کنیم قاعدتا باید بازتابنده نخستین تجربه ما از آن باشد. (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۱۰۳)

می‌توانم مجسم‌اش کنم، پوشیده در پالتوی پوست‌اش، حتی در بهار، نشسته پشت میزی در رستوران لارو، حتی می‌توانم حرکت دست‌های ظریف‌اش را ببینم، که می‌خواست ترا قانع کند اجازه بدهی گران‌ترین غذا را برایت سفارش دهد، پیشنهاد جهت‌دار سرپیشخدمت را می‌پذیرفت، به تو شامپانی تعاریف می‌کرد، میوه‌های عجیب و غریب، انگورهایی که بر شاخه بودند و او هنگام ورود متوجه‌شان شده بود. متعقد بود بهترین روش اثبات دوستی آن است که بپذیری. (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۱۱۹)

تصاویری که ما با آن‌ها احاطه شده‌ایم اغلب نه تنها کهنه شده‌اند، در مواردی حتی می‌توانند به بیهودگی متظاهرانه باشند. وقتی پروست اصرار می‌ورزد که جهان را به‌درستی ارزیابی کنیم، به کرّات به ما یادآور می‌شود که ارزش صحنه‌های محقر و پیش‌پاافتاده را دریابیم. (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۱۶۶)

خواندن پروست صدای ویرجینیا وولف را برید. وولف عاشق رمان پروست بود، ولی بیش از حد عاشق آن بود. معتقد بود به حد کافی اِشکال ندارد، نقیض فرضیه والتر بنیامین در تشریح این نکته که چرا افراد نویسنده می‌شوند: زیرا قادر نیستند کتابی بیابند که کاملا ارضای‌شان کند. و اِشکال ویرجینیا این بود، که حداقل برای مدتی، تصور کرد آن کتاب را یافته. (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۱۹۷)

پروست معتقد بود که در هنر هم مشکلِ از لحاظ ساختاری مشابهی وجود دارد، آنجا که بت‌پرستانِ هنری، ارج واقعیِ موضوع‌های هنری را، با نادیده انگاشتن روحیه هنر، خلط می‌کنند. (کتاب پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند – صفحه ۲۰۱)