کتاب آداب دیکتاتوری که کتاب هفتم از مجموعه خرد و حکمت زندگی است به زبان ساده و با استفاده از مطالب واقعی و روانشناسی به مفهوم «کیش شخصیت» و شاید مهمتر از آن به جامعه‌ای می‌پردازد که گرفتار این مفهوم شده‌اند.
اگر با کتابهای نشر گمان و مجموعه‌های این نشر آشنایی داشته باشید، احتمالاً می‌دانید که هدف آنها ساختن زمینه‌ای برای خوانندگان است تا بتوانند به زندگی، خوشی‌ها و مصائب آن بیندیشند. اولین مجموعه از کتابهای نشر گمان تجربه و هنر زندگی نام داشت که شامل ۲۲ جلد است و مجموعه خرد و حکمت زندگی نیز دنباله‌ی همین مجموعه است که تاکنون ۱۲ جلد از آن منتشر شده است. در پشت جلد کتاب، به طور خلاصه، هدف این کتاب‌ها چنین بیان شده است:
کتابهای این مجموعه نسخه نمی‌پیچند و سیاهه‌ای از اعمال نیک و بد پیش روی شما نمی‌گذارند؛ بلکه می‌خواهند به فهم بهتر زندگی و پرسش‌ها و تجربه‌هایمان کمک کنند؛ چراغی بیفروزند تا در این اتاق تاریک زندگی و در لحظات دشوار، درکمان از پرسش‌های بی‌پایان انسانی روشن‌تر شود.
کتاب حاضر نیز، با نشان دادن آدابی که دیکتاتورها پیش رو می‌گیرند سعی دارد درک ما از دنیا را بیشتر کند تا بدانیم آزادی به سادگی به دست نخواهد آمد. در قسمت دیگری از متن پشت جلد کتاب آمده است:
در طول قرن بیستم، صدها میلیون نفر برای دیکتاتورهایشان هورا کشیدند، حتی آنهنگام که در مسیرِ بردگی گام می‌گذاشتند. دیکتاتورها اغلب با تصفیه‌های خونین و فریب و تقلب و تفرقه‌اندازی قدرت را تصرف کردند، اما در بلندمدت کیش شخصیت کارآمدترین شیوه است. دیکتاتورهایی که دوام آوردند معمولاً بر دو ابزار قدرت تکیه کردند: کیش شخصیت و وحشت… هر دیکتاتور باید در دل مردمش ترس بکارد، اما اگر بتواند آنان را وادارد که ستایشش کنند احتمالاً مدت بیشتری دوام خواهد آورد. این کتاب می‌خواهد کیش شخصیت را در جای اصلیِ خودش قرار دهد: در قلب استبداد. در دیکتاتوری‌ها وفاداری به یک فرد مهم‌ترین چیز بود، حتی مهمتر از وفاداری به یک دین… دیکتاتورها به مردمشان دروغ می‌گفتند، اما آنها به خودشان هم دروغ می‌گفتند. آنان مدام یا گرفتار تکبر بودند یا پارانویا، و در نتیجه به تنهایی تصمیماتی می‌گرفتند که پیامدهای مخربی داشت و جان میلیون‌ها آدم را گرفت…
[ » معرفی و نقد کتاب: کتاب اندر مزایای تنبلی – کتاب دوم از مجموعه خرد و حکمت زندگی ]
کتاب آداب دیکتاتوری
مفهوم کیش شخصیت می‌تواند بسیار گسترده باشد و این کتاب نیز همین موضوع را پوشش داده است. شاید بتوان کیش شخصیت را بت‌سازی از یک شخصیت در نظر گرفت. بُتی که تحت هیچ شرایطی قابل تخریب نباشد چرا که اساساً کسی جرات تخریب آن را ندارد. در اینجا تنها چیزی که تعریف می‌شود، ستایش از بت است. در قسمتی از کتاب درباره مفهوم کیش شخصیت و نحوه پدید آمدن این مفهوم چنین آمده است:
در سال ۱۹۵۶، نیکیتا خروشچف به‌تفصیل از دوران حکومت وحشت و ترور استالین سخن گفت و او را تقبیح کرد. خروشچف آنچه را به زعم او «تملق مشمئزکننده» و «جنون بزرگیِ» استاد سابقش بود «کیش فرد» نامید. این عبارت در زبان انگلیسی به «کیش شخصیت» ترجمه شد. هرچند این مفهومی نیست که یکی از دانشمندان علوم اجتماعی ابداع کرده و به دقت به آن پرداخته باشد، اما از نظر بیشتر تاریخ‌دانان خیلی هم مناسب است.
قرن بیستم کم دیکتاتور نداشت. آنها از یکدیگر و از تاریخ آموختند که برای نگه‌داشتن قدرت تنها خشونت و هراس‌افکندن کفایت نمی‌کند، بلکه باید با برساختن «کیش شخصیت» توهمی خدشه‌ناپذیر از قدرت فراطبیعی و محبوبیت فراگیر ساخت. این کتاب روایتی خواندنی از «چگونه دیکتاتور شدن» هشت فرمانروای قرن بیستم است که هر کدام در فصل جداگانه‌ای بررسی شده‌اند.
- موسولینی
- هیتلر
- استالین
- مائو
- کیم ایل سونگ
- دووالیه
- چائوشسکو
- منگیستو
فرانک دیکوتر یک تاریخ‌نگار اهل هلند است. بیشتر فعالت‌های تاریخی او بر روی تاریخ معاصر چین و شخص مائو تسه‌تونگ است که به خاطر نگاشتن کتاب قحطی بزرگ مائو در سال ۲۰۱۱ برنده جایزه ادبیات غیر استانی ساموئل جانسون شد. او تا پیش از این به کتابهای موشکافانه‌اش در باب چین شناخته می‌شد و سال‌های سال در دانشگاه هنگ‌کنگ بر تاریخ چین در قرن بیستم متمرکز بود. این کتاب نوید دوره‌ای جدید از آثار این پژوهشگر تاریخ است که بر مسیٔله‌ی «کیش شخصیت» به‌مثابه قلب نظام‌های دیکتاتوری نور می‌تاباند.
همان‌طور که اشاره شد این کتاب با تمرکز بر کیش شخصیت به هشت نفر از دیکتاتور‌های قرن بیستم می‌پردازد، چهارتایشان همان چهار کله گنده معروف هستند، موسولینی، هیتلر، استالین و مائو، و چهارتای دیگر هم که البته کم اهمیت نیستند عبارتند از: کیم ایل سونگ، دووالیه، چائوشسکو و منگیستو. البته در موخره درباره پوتین، رجب طیب اردوغان و بشار اسد هم صحبت می‌شود.
اگر قبلاً در مورد این دیکتاتورها چیزی نخوانده‌اید، کتاب آداب دیکتاتورها می‌تواند اطلاعات خلاصه‌وار و مفیدی در اختیارتان بگذارد، در غیراین‌صورت چیز جدیدی برای عرضه کردن ندارد. به عنوان مثال اگر شما مجموعه سرخ نشر ثالث را مطالعه کرده باشید طبیعتاً این کتاب شبیه به خلاصه خواهد بود.
به طور کلی چیز زیادی از کتاب نمی‌توان گفت چراکه موضوع آن مشخص است. در سراسر کتاب ممکن است روایت‌هایی منحصر به فرد وجود داشته باشد که در جایی دیگر نخوانده باشید اما شاید نکته مهمتر درباره کتاب آداب دیکتاتوری سابقه نویسنده آن باشد. نویسنده اعتبار زیادی دارد و تمام گفته‌هایش در کتاب براساس اسناد تاریخی است. ضمن اینکه ترجمه کتاب نیز، ترجمه خوب و روانی است. در آخر دقت داشته باشید که اهمیت کتاب زیاد است اما همان‌طور که اشاره شد، مطالب آن ممکن است تکراری باشد.
نکته جالب درباره طرح جلد کتاب این است که نشر گمان یک کتاب را در سه طرح مختلف روانه بازار کرده است که کمتر کتابی با این سیاست چاپ و منتشر می‌شود. تصاویر روی جلد کتاب به ترتیب از راست به چپ عبارتند از: استالین، هیتلر و مائو.
جملاتی از متن کتاب
برای بسیاری نیز ستایش دوچه روشی بود برای انتقاد از بدرفتاری‌های فاشیست محلی. «فقط اگر دوچه می‌دانست.» ورد زبان‌ها بود. هرچه احساس سرخوردگی و خشم مردم نسبت به حزب فاشیست بیشتر می‌شد، بیشتر موسولینی را رهبری بی‌تقصیر تصویر می‌کردند که او را به عمد از وقایع و اطلاعات بی‌خبر نگه داشته بودند یا زیردستانش مشورت اشتباهی به او می‌دادند.
روست، نازیِ دوآتشه، پیگیر بود که کودکان از همان روز اولِ مدرسه آلوده‌ی کیش شخصیت رهبر شوند. سلام هیتلری در سال ۱۹۳۳ معرفی شد. تصویر هیتلر در تمام کلاس‌ها آویزان بود. کتابهای درسیِ قدیمی حذف شدند و تعدادی‌شان را در آتش‌های عظیم سوزاندند، در حالی که کتابهای جدید حامل پیغام مشابهی بودند: عاشق رهبر و مطیع حزب باشید. دانش‌آموزان به جای خواندن گوته، شعر «پیشوای من» اثر هانس اچ.سیتز را حفظ می‌کردند: «اکنون تو را دیده‌ام/ و تصویرت را با خود خواهم داشت/ هرچه پیش آید / در کنارت خواهم ایستاد.»
اول ژوئیه‌ی ۱۹۴۳، در بیست‌ودومین سالگرد تأسیس حزب، مائو اعلام کرد که کارزار پالایش، «وحدت ایدئولوژیک و سیاسیِ حزب را تضمین کرده است». این حرف چراغ سبزی بود برای یک کیش شخصیت بی‌حدوحصر. همه باید مائو تسه‌تونگ را ستایش می‌کردند و همه باید اندیشه‌ی مائو تسه‌تونگ را می‌آموختند، عبارتی که چهار روز بعد، وانگ جیاشیانگ، از ایدئولوژیست‌های آموزش‌دیده در شوروی، ابداع کرد.
هنگامی که پرچم سرخ بر فراز پکن به اهتزار درآمد، پرتره‌ای از مائو تسه‌سونگ را که عجولانه طراحی شده بود، بر ورودی اصلیِ «شهر ممنوعه» نصب کردند. در ماه‌های پیش رو، پرتره‌های صدر مائو در مدارس، کارخانه‌ها و ادارات ظاهر شد، معمولاً همراه با دستورات دقیقی مبنی بر اینکه چگونه باید آنها را به نمایش درآورند. زگیل مشخص او خیلی زود به خصلت بارزی تبدیل شد که مانند مجسمه‌ی بودا با لطافت و احساسات به آن دست می‌کشیدند. مطالعه‌ی اندیشه‌ی مائو تسه‌تونگ اجباری شد و بزرگسالانِ همه‌ی طبقات اجتماعی باید به کلاس درس بازمی‌گشتند تا کتابهای درسیِ رسمی جدید را با دقت بخوانند و آیین جدید را بیاموزند.
دادگاه تفتیش عقایدِ ادبی شکل گرفت و اطمینان حاصل می‌کرد که هنرمندان و نویسندگان با اصول دیکته‌شده‌ی حزب هماهنگ باشند. کتابهای نامطلوب در آتش‌های بزرگ سوختند یا در مقیاس بالا خمیر شدند.
خداسازی از لنین جایگزین مشروعیت عمومی شد. بلشویک‌ها حتی در اوج محبوبیتشان در نوامبر ۱۹۱۷ کمتر از یک‌چهارم آراء را به دست آوردند. آنان برای به دست‌گرفتن قدرت از خشونت استفاده کردند و هرچه قدرتشان بیشتر شد، خشونتشان هم شدیدتر شد.
هدایا را با قطارهای ویژه‌ای مزین به پرچم‌های سرخ به مسکو آوردند. اما برخلاف دفعات پیش، این بار تولد استالین رویدادی جهانی بود. مردم سرتاسر اردوگاه کمونیستی با هم رقابت می‌کردند تا عشقشان را به رهبر ساکن کرملین، رئیس جنبش کمونیستیِ بین‌المللی، نشان دهند. بیش از یک میلیون نامه و تلگرام از چهارگوشه‌ی جهان رسید. پراودا روزانه چند صدتای آنها را منتشر می‌کرد و تنها در تابستان ۱۹۵۱ بود که کارت‌های تبریک دسته‌جمعی کم‌رنگ شد. به امضای مردم عادی هم نیاز بود. در چکسلواکی حدود نه میلیون نفر نام‌هایشان را در ۳۵۶ جلد جمع و ضمیمه‌ی یک پیغام تبریک کردند. کره‌ی شمالی به‌آسانی گوی سبقت را از آنها ربود و دقیقاً شانزده میلیون و هفتصد‌وشصت‌وهفت هزار و ششصدوهشتاد امضا را در ۴۰۰ جلد قطور فرستاد.
صفحات اول روزنامه‌ها، که به‌شدت تحت نظارت بودند، بدون استثنا دستاوردهای فراوانِ چائوشسکو را گزارش می‌دادند. قانون، کتابفروشی‌ها را مجبور می‌کرد قفسه‌ای را به سخنرانی‌های او اختصاص دهند که تا سال ۱۹۸۶ تعدادشان از عدد متواضعانه‌ی دو جلد به عدد چشم‌گیر بیست و هشت جلد قطور رسیده بود. کیوسک‌های روزنامه‌فروشی گزیده‌های کوچک‌تر آثارش را می‌فروختند. در مغازه‌‌های فروش موسیقی هم سخنرانی‌های ضبط‌شده‌اش را می‌فروختند.
مشخصات کتاب
- عنوان: کتاب آداب دیکتاتوری
- نویسنده: فرانک دیکوتر
- ترجمه: مسعود یوسف حصیرچین
- انتشارات: گمان
- تعداد صفحات: ۳۲۰
- قیمت چاپ دوم: ۷۰۰۰۰ تومان
- مجموعه خرد و حکمت زندگی
نظر شما در مورد کتاب آداب دیکتاتوری چیست؟ آیا تا به حال از مجموعه خرد و حکمت زندگی کتابی مطالعه کرده‌اید؟ لطفا اگر این کتاب را خوانده‌اید حتما نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید.
[ لینک: کانال تلگرام کافه بوک ]
» معرفی چند کتاب از نشر گمان:
