کتاب افسانه سیزیف که جزء سه‌گانه‌ی معروف پوچی است، پژوهشی فلسفی است که در آن نویسنده دیدگاه‌های خود را پیرامون اتفاقات بعد از رسیدن به پوچی بیان می‌کند. در واقع آلبر کامو بیشتر به این موضوع می‌پردازد که اگر انسان به پوچ بودن دنیا رسید، بعد از آن چه واکنشی باید نشان دهد و زندگی‌اش را چگونه ادامه دهد.
سه‌گانه‌ای که به سه‌گانه‌ی پوچی از آنها یاد می‌شود شامل کتاب‌های: بیگانه، کالیگولا و افسانه سیزیف هستند. مطالعه این سه کتاب در کنار هم باعث می‌شود خواننده درک بهتری از مسئله پوچی و نحوه برخورد با آن از دیدگاه کامو داشته باشد. در کتاب‌های بیگانه و کالیگولا، ما شاهد «تجربه احساس پوچی» به واسطه شخصیت‌های داستان هستیم. در حالی که در کتاب افسانه سیزیف، کامو نه به تجربه پوچی، بلکه به «مفهوم پوچی» می‌پردازد و به شکل یک پژوهش، موضوع پوچی را روشن می‌کند.
آلبر کامو در سال ۱۹۱۳ از پدری الجزایری و مادری اسپانیایی به دنیا آمد و سراسر کودکی خود را با مادرش در یک محله فقیرنشین الجزیره به سر برد. پدرش در سال ۱۹۱۴ در جنگ جهانی اول کشته شد. مادر کامو در زندگی‌اش نقش پررنگی داشت و اهمیت جایگاه مادر در کتاب‌های او نیز مشخص است. هنگام انتشار رمان بیگانه، شهرت کامو اوج گرفت و نهایتاً در سال ۱۹۵۷ کامو توانست برنده جایزه نوبل ادبیات شود. موسسه نوبل در توصیف آثار او می‌نویسد: «آثار مهم ادبی او با روشن‌بینی و شنیدن دقیق مشکلات وجدان انسانی در زمان ما همراه است.»
در قسمتی از متن پشت جلد کتاب افسانه سیزیف آمده است:
افسانه سیزیف به نقد مدرنیته و انسان متجدد می‌پردازد. در واقع، احساس پوچی و شوریده‌دلی نتیجه فقدان معنا و گسترش نیست‌انگاری درون جامعه مدرن است. روند تجدد مآبی معاصر افسون زدایی را با خود می‌آورد و پی دیوارهای پوچی را می‌ریزد.
از جمله کتاب‌های آلبر کامو که تاکنون در سایت معرفی کتاب کافه‌بوک به آنها پرداخته شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نمایشنامه کالیگولا
- رمان مرگ خوش
- نمایشنامه سوءتفاهم
- رمان طاعون
- کتاب بیگانه
- کتاب حکومت نظامی
- کتاب خطاب به عشق
در نظر داشته باشید در میان ترجمه‌های مختلف کتاب حاضر، ما ترجمه مهستی بحرینی که از سوی نشر نیلوفر (کتاب اسطوره سیزیف) منتشر شده است را پیشنهاد می‌کنیم. این مطلب صرفاً برای بررسی دوباره کتاب است تا به نکات بیشتری پیرامون مسئله پوچی بپردازیم.
کتاب افسانه سیزیف
همان‌طور که اشاره شد، این کتاب پژوهشی فلسفی است که از ۴ بخش اصلی تشکیل شده است: یک استدلال پوچ – انسان پوچ – آفرینش پوچ و افسانه سیزیف. آلبر کامو سال‌ها بعد پس از انتشار این کتاب با نوشتن کتاب عصیانگر به مبحث پوچی گسترش بیشتری داد و آن را کامل کرد.
نویسنده در ابتدای کتاب حاضر، خیلی سریع موضوع اصلی را پیش روی خواننده قرار می‌دهد و در تمامی کتاب سعی دارد پاسخ مناسبی برای مسئله خود پیدا کند. جملات ابتدایی کتاب چنین است:
تنها یک مشکل به‌راستی جدی وجود دارد و آنهم: خودکشی است. داوری اینکه زندگی ارزش زیستن را دارد یا نه بستگی به پاسخ این پرسش اساسی فلسفی دارد و پرسش‌های سرگرم‌کننده‌ی دیگر از جمله اینکه آیا دنیا سه بعدی است یا روان، نه یا دوازده مقوله دارد به دنبال آن خواهد آمد. (کتاب افسانه سیزیف اثر آلبر کامو – صفحه ۱۷)
کامو در ابتدای کتاب خود به این موضوع می‌پردازد که اگر زندگی معنایی ندارد و پوچ است پس چرا نباید خودکشی کرد؟ اما در گام اول باید مشخص کنیم پوچی دقیقاً چیست؟ به اعتقاد کامو، انسان از جهان می‌خواهد معنا داشته باشد اما جهان معنایی ندارد و این تضاد باعث پوچی می‌شود.
گفتم دنیا پوچ است و این زیاده‌روی است، زیرا تنها می‌توان گفت دنیا به خودی خود توجیه‌پذیر نیست. آنچه پوچ می‌نماید رویارویی بی‌منطقی‌ست با شور خودباختگی که در ژرفای انسان بازتاب می‌یابد. پوچ همانقدر به انسان بستگی دارد که به دنیا و تنها نقطه‌ی پیوند آنهاست. پوچ نیز همانند نفرت موجب پیوند موجودات می‌شود. این تمام آن چیزی است که می‌توانم به روشنی در این دنیای دون که سرنوشتم را رقم می‌زند تمیز دهم. (کتاب افسانه سیزیف اثر آلبر کامو – صفحه ۳۶)
بنابراین از دیدگاه آلبر کامو جهان را نمی‌توان فهمید و به همین جهت نمی‌توان معنایی در آن پیدا کرد. در کتاب افسانه سیزیف، کامو برای اینکه نشان دهد جهان معنایی ندارد به بررسی دیدگاه‌ها و نظرات فیلسوفان مختلف می‌پردازد اما کامو علاقه‌ای به کشف پوچی ندارد و تلاش زیادی هم نمی‌کند برای اینکه نشان دهد جهان واقعا توجیه‌ناپذیر است. نویسنده به پیامدهای این پوچی علاقه دارد و هدف اصلی کتاب نیز همین است که بعد از رسیدن به پوچی چطور باید به زندگی ادامه داد.
در درجه اول از نظر کامو کشف این پوچی و اینکه بدانیم جهان معنایی ندارد خود نوعی رهایی است که انسان را از توهمات آزاد می‌کند. اما هیچ چیزی رایگان به دست نمی‌آید. انسان پس از کشف این پوچی همچنان باید زندگی کند و دوام بیاورد. بنابراین باید به چیزی چنگ انداخت. باید دلیلی برای ادامه دادن پیدا کرد. اینجاست که کامو از «طغیان» صحبت می‌کند. به اعتقاد او اگر برای ادامه‌ی مسیر زندگی دل به پدیده‌های بیرونی ببندیم – مثلا اگر به مفاهیم متافیزیکی دل ببندیم و یا امیدوار باشیم که آینده‌ای بهتر در انتظارمان باشد – نهایتاً دوباره به پوچی می‌رسیم.
بنابراین انسان باید هدفی درونی داشته باشد، باید زندگی را به خاطر خود زندگی دوست داشت و این خود «طغیان» است. طغیانی که در ادامه: آزادی، اختیار و شور زندگی به همراه خواهد داشت. اسطوره این نوع طغیان نیز سیزیف است. در ادامه بیشتر به سیزیف خواهیم پرداخت.
[ معرفی مطلب مرتبط: کتاب شیاطین – رمانی از داستایفسکی ]
درباره کتاب آلبر کامو
خدایان، سیزیف را محکوم کرده بودند که مدام صخره‌ای را تا قله کوه بغلتاند، اما از آنجا سنگ با وزنی که داشت پایین می‌افتاد و سیزیف محکوم بود برای همیشه این کار را ادامه دهد. از نظر آنها این وحشتناک‌ترین تنبیه بود، کاری بیهوده و یک ناامیدی تمام. این افسانه تصویری از زندگی انسان‌هاست که در سراسر عمر خود مشغول انجام کارهای بیهوده هستند.
آندره موروا در ادامه این بحث در مقاله خود درباره کامو و آثارش می‌نویسد: «برخاستن، تراموا، چهار ساعت کار در دفتر یا کارخانه، غذا، تراموا، چهار ساعت کار، استراحت، خواب، و دوشنبه، سه‌شنبه، چهارشنبه، پنج‌شنبه، جمعه و شنبه، به همان روال… . اگر به زور کار موفق شویم که صخره را تا قله بالا ببریم، آنگاه یک بیماری یا یک جنگ، دوباره به پایین رهایش می‌کند و در هر صورت، این ماجرا با مرگ که سقوط نهایی است پایان می‌گیرد.» بنابراین این احساس پوچ از لحاظ منطقی باید انسان را به سوی خودکشی پیش ببرد. اما آلبر کامو نظر متفاوتی دارد.
سیزیف بر بیهودگی کارش آگاه است ولی هر بار با پیش بردن سنگ دست به عصیان می‌زند و از همین رو حتی می‌توان گفت که خوشبخت است. او سرنوشتش را به دست گرفته است. آندره موروا در قسمت دیگری از مقاله خود می‌نویسد:
سیزیف وضع فلاکت‌بار خود را می‌شناسد. روشن‌بینی که باید مایه عذاب او باشد، در عین حال پیروزی او را به انجام می‌رساند. هیچ سرنوشتی وجود ندارد که بر اثر نفرت، برخود فائق نشود. کامو در این جا با پاسکال همصدا می‌شود: عظمت انسان در این است که می‌داند که خواهد مرد. عظمت سیزیف در این است که می‌داند صخره باز پایین خواهد غلطید. این واقعیت خردکننده، چون شناخته شده است زوال می‌یابد.
به طور خلاصه، اگر پوچ بودن جهان را بپذیریم برای ادامه‌ی زندگی راه‌حل‌های زیادی پیش رو نداریم و به نظر می‌رسد کامو طرفدار سخت‌ترین راه است. سخت بتوان مانند سیزیف بارها و بارها طغیان کرد و با سنگ زندگی روبه‌رو شد. شاید بهتر باشد مانند مورسو در بیگانه گرفتار ناامیدی محض شویم و یا همچون کالیگولا دست به کارهای جنون‌آمیز برای پر کردن معنای زندگی بزنیم. و یا شاید بهتر باشد از ابتدا پوچ بودن جهان را قبول نکنیم و به دنبال کشف معنایی مناسب خودمان باشیم!
در آخر باید اشاره کنیم کتاب بیگانه و افسانه سیزیف بسیار به هم مرتبط هستند و فهم کتاب بیگانه تا حد زیادی با مطالعه افسانه سیزیف امکان‌پذیر خواهد بود. ضمن اینکه به طور کلی، مطالعه سه‌گانه پوچی را با هم پیشنهاد می‌کنیم.
[ » معرفی و نقد کتاب: رمان همه می‌میرند – اثر سیمون دوبووار ]
جملاتی از کتاب افسانه سیزیف
آغاز اندیشیدن سرآغاز تحلیل رفتن است. و جامعه امکان زیادی برای درک این آغازها ندارد. خوره در درون آدمی است و در همانجاست که باید به دنبال آن گشت. باید این بازی مرگباری که روشن‌بینی وجود را به گریز از نور می‌کشاند دنبال کرد و آن را دریافت. (کتاب افسانه سیزیف – صفحه ۱۹)
احساس پوچی می‌تواند در خم هر کوچه‌یی رو در روی آدمیان قرار گیرد و با وجود عریانی تاثر برانگیز و روشنایی کم سوی خود دست‌نیافتنی گردد. اما به هر رو این مشکل، ارزش کند و کاو را دارد. (کتاب افسانه سیزیف – صفحه ۲۵)
ما به امید آینده زندگی می‌کنیم؛ به امید «فردا»، «بعدها»، «هنگامی که دستت به جایی بند شد»، «وقتی پا به سن گذاشتی خودت می‌فهمی». این تردیدها دلپذیرند زیرا همگی به مرگ می‌انجامند، چون سرانجام روزی فرا می‌رسد که انسان جوانی خود را در می‌یابد و می‌گوید سی ساله شده است. درست در همین هنگام است که خود را در موقعیت زمانی می‌بیند، در آن جایگزین می‌شود، در می‌یابد که دیگر باید خط منحنی را بپیماید، به زمان وابسته شده است و میانه‌ی گرداب هراس، بدترین دشمن خود را شناسایی می‌کند. فردا، او آرزوی فردا را دارد در حالی که باید با تمامی وجودش از آن بگریزد و این عصیان نفسانی همان پوچ است. (کتاب افسانه سیزیف – صفحه ۲۸)
احساس پوچی نه زاده‌ی رویدادی ساده یا گونه‌ی برداشت، که برآمده از مقایسه‌ی میان شرایط رویداد و واقعیت است و مقایسه‌ی میان کنش و دنیایی که آن را در میان گرفته است. پوچ به ناگزیر گسستن پیوندهاست. پوچ نه در خود رویداد و نه در واقعیت و نه در هیچ یک از عناصر قیاسی وجود ندارد. پوچ از مقایسه آنها زاده می‌شود. (کتاب افسانه سیزیف – صفحه ۴۶)
انسان پوچ جز اینکه همه چیز را به ناتوانی بکشاند و خود نیز درمانده شود کاری نمی‌کند. پوچی آخرین کشش اوست و موجب می‌شود به کوشش فردی روی آورد، زیرا درمی‌یابد این خودآگاه و عصیان روزمره تنها بیانگر یک حقیقت، یعنی کشمکش و ستیزه است و این نخستین بازتاب پوچی است. (کتاب افسانه سیزیف – صفحه ۷۴)
مرگ تنها واقعیت موجود است و پس از آن هر چه می‌خواهد بشود، بشود. (کتاب افسانه سیزیف – صفحه ۷۶)
همواره زمانی فرا می‌رسد که باید میان تماشاگر بودن و عمل یکی را برگزید. این معیار انسان شدن است. از هم گسیختگی‌ها دهشتبارند و قلب بی‌باک گرفتار تردید نمی‌شود. (کتاب افسانه سیزیف – صفحه ۱۱۴)
انسان پوچ در پی توضیح و حل دشواری‌ها نیست و تنها به‌دنبال آزمودن و تفسیر کردن است. (کتاب افسانه سیزیف – صفحه ۱۲۵)
همه‌ی خشنودی ساکت سیزیف در همین‌جاست. او خود سرنوشت خویش را به دست می‌گیرد. تخته‌سنگ از آن اوست. انسان پوچ نیز هنگامی که به تماشای رنج‌های خود می‌نشیند تمامی وابستگی‌ها را می‌گسلد و به ناگاه از میانه‌ی دنیای خاموش خود هزاران آوای کوتاه شگفت‌انگیز زمینی را می‌شنود و فراخوان‌های ناخودآگاه، به رمز آلوده و چهره‌های پذیرنده، پاداش پیروزی اینچنینی وی می‌شود. (کتاب افسانه سیزیف – صفحه ۱۵۹)
مشخصات کتاب
- افسانه سیزیف
- نویسنده: آلبر کامو
- ترجمه: دکتر محمود سلطانیه
- انتشارات: جامی
- تعداد صفحات: ۱۶۰
- قیمت چاپ پنجم – سال ۱۳۹۲: ۶۵۰۰ تومان
نظر شما در مورد کتاب افسانه سیزیف چیست؟ لطفا اگر این کتاب را خوانده‌اید حتما نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید. اگر این کتاب را نخوانده‌اید، آیا به مطالعه آن علاقه‌مند شدید؟
[ لینک: کانال تلگرام کافه بوک ]
» معرفی چند کتاب دیگر:
