کتاب راه باریک آزادی سومین کتاب از سهگانه مهم دارون عجماوغلو و جیمز رابینسون بعد از کتابهای ریشههای اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی و کتاب چرا ملتها شکست میخورند؟ به این سوال پاسخ میدهد که معنای آزادی چیست و چگونه میتوانیم به آن دست پیدا کنیم. این دو سوال ممکن است در ذهن هرکسی پاسخ متفاوتی داشته باشد اما نویسندگان کتاب با یک بررسی کلی در بین جوامع به دنبال پاسخی منسجم و خدشهناپذیر هستند.
کتاب حاضر نیز مانند دو اثر دیگر ترکیبی از نظریه و تاریخ است. نویسندگان در این اثر نیز ابتدا نظریهای ارائه میکنند و سپس در فصول متعدد میکوشند آن را در موردهای تاریخی خاص آزمایش کنند و برای این آزمایش از سراسر جهان مثالهای متعددی پیش روی خواننده میگذارند.
جین تیرول برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۲۰۱۴ درباره این کتاب چنین گفته است:
آزادی آسان به دست نمیآید. بسیاری از ملتها از ناکارآمدی دولتهایشان رنج میبرند و در قفس هنجارها و سنن گرفتارند. دیگران محکوم به لویاتان مستبدند. دارون عجماوغلو و جیمز رابینسون در این تصویرسازی بسیار اصیل و سیرابکننده به سیاحت از میان تمدنها در طول اعصار و امصار میپردازند. دستاوردی چشمگیر که تنها از پس آنها برمیآید و به نظر میرسد قرار است کارنامه درخشان کتاب چرا ملتها شکست میخورند را تکرار کند.
در قسمتی از متن پشت جلد کتاب نیز آمده است:
بنابراین ما در این کتاب با پرسش مهمی روبهرو هستیم: چرا حرکتهای آزادیخواهانه و انقلابها در برخی موارد به جای آزادی به هرجومرج و آشوب بیشتر منجر میشوند؟ در ادامه با معرفی کتاب راه باریک آزادی همراه ما باشید تا مروری داشته باشیم بر مطالب کتاب.
[ » معرفی و نقد کتاب: سلام اول – تاریخ انقلاب آمریکا ]
کتاب راه باریک آزادی
کتاب حاضر درباره آزادی است و اینکه جوامع انسانی چگونه و چرا به آن رسیده یا در دستیابی به آن شکست خوردهاند. کتاب همچنین به بررسی پیامدهای این مبارزه، خصوصا در زمینه بهروزی و رفاه میپردازد. دارون عجماوغلو و جیمز رابینسون در تعریف آزادی از توصیف جان لاک، فیلسوف انگلیسی پیروی میکنند که معتقد بود افراد هنگامی که اختیار کامل نظم بخشیدن به کنشهایشان را داشته باشند و جان و مالشان را هرگونه که مناسب میدانند بدون استجازه یا وابستگی به اراده هر شخص دیگری، در خدمت بگیرند. آزادی به این معنا یک آرزوی اساسی برای تمامی انسانها شمرده میشود. لاک تاکید میکند که هیچکس نباید به حیات، سلامت، آزادی یا اموال دیگری آسیب بزند. با این حال روشن است که در طول تاریخ آزادی گوهری کمیاب بوده و امروز نیز موهبتی نادر است.
بنابراین براساس تعریف جان لاک از آزادی و استدلال مورد استفاده کتاب، برای ظهور و شکوفایی آزادی، حکومت و جامعه هر دو باید قوی باشند. حکومت باید قوی باشد تا خشونت را مهار، قوانین را اجرا و خدمات را ارائه نماید. جامعه نیز باید قوی باشد تا حکومت قوی را مطیع و رام و وابسته به خود نماید.
بنابراین از دیدگاه نویسندگان کتاب آزادی مبتنی بر توازن متزلزل میان حکومت و جامعه، میان عناصر اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی و شهروندان عادی، میان نهادها و هنجارهاست. همانطور که غالبا در تاریخ روی میدهد همین که یک سمت توازن بیش از اندازه نیرومند شود آزادی از بین میرود. آزادی نیاز به هوشمندی جامعه دارد. اما نیازمند است که نهادهای حکومتی پیوسته خود را به روز کنند تا به چالشهایی بپردازند که میتوانند زمینه آزادی را از بین ببرند. این کتاب سعی دارد با نگاهی جامع و کاربردی به این مسائل بپردازد.
تصور دستیابی به آزادی حرکت مداومی در دالانی باریک است که این دالان باریک آزادی بین ترس و سرکوبی که حکومتهای استبدادی ایجاد میکنند و خشونت ناشی از فقدان آنها فشرده شده است. در این دالان، حکومت و جامعه یکدیگر را متوازن میکنند. این توازن محصول یک لحظه انقلابی نیست بلکه میوه مبارزه دائمی و هر روزه میان این دو است. در این دالان حکومت و جامعه نه فقط رقابت که همکاری نیز میکنند. اما آنچه این وضعیت را دالان و نه درِ ورودی میسازد این واقعیت است که نیل به آزادی یک فرایند است؛ پیش از آنکه خشونت تحت مهار درآید، قوانین نوشته و اجرا شود و حکومت شروع به ارائه خدمات به شهروندان کند، سفری طولانی درون این دالان لازم است.
نویسندگان این کتاب در تحقیقات گسترده خود با ارائه حقایقی تاریخی از جوامع انسانی از سالهای پیش از میلاد تا اتفاقات عصر حاضر و با استناد به حقایق تاریخی در قارههای مختلف و نحوه ایجاد حکومتها یا گسترش آنها مطالب کتاب را با روند مشخصی ارائه میکنند. چهارچوبهای معینی از حکومتها را تعریف کرده و در طول کتاب حقایق خود را با این چارچوب میسنجند.
کتاب راه باریک آزادی در پانزده فصل نوشته شده است که فهرست مطالب آن عبارت است از:
فصل اول: چگونه به پایان تاریخ میرسیم؟
فصل دوم: ملکه سرخ
فصل سوم: اراده معطوف به قدرت
فصل چهارم: اقتصاد در بیرون از دالان
فصل پنجم: تمثال دولت خوب
فصل ششم: قیچی اروپایی
فصل هفتم: حکم آسمانی
فصل هشتم: ملکه سرخ ورشکسته
فصل نهم: شیطان در جزییات
فصل دهم: فرگوسن را چه میشود؟
فصل یازدهم: لویاتان کاغذی
فصل دوازدهم: فرزندان وهاب
فصل سیزدهم: ملکه سرخ مهارگسیخته
فصل چهاردهم: به سمت دالان
فصل پانزدهم: زندگی با لویاتان
با توجه به مطالب کتاب، کشورهایی که از دموکراسی و آزادی بازماندهاند، یا به دام یک دولت مستبد میافتند یا به علت فقدان دولت مقتدر، جامعه آن کشور دچار هرج و مرج میشود. به عبارتی، نگارندگان کتاب علاج یک کشور را نه لویاتان مستبد و نه یک لویاتان غایب میدانند. راهحل مد نظر آنها لویاتانی در غل و زنجیر است. در این صورت جامعه در مسیری حرکت میکند که از طرفی توسط یک دولت کارآمد و از طرفی دیگر توسط جامعهای پر تحرک، احاطه میشود. در این جامعه انگیزهها سرکوب نمیشود و افراد جامعه در فضایی مناسب و خلاق زیست میکنند؛ نه از لویاتان استبدادی خبری است و نه از هنجارها و محدودیتهای سفت و سخت اجتماعی.
درنهایت اینکه از کتاب راه باریک آزادی چند ترجمه دیگر در بازار با عنوانهایی مانند جاده باریک آزادی و دالان باریک وجود دارد اما یکی از پرفروشترین نسخهها، ترجمه سیدعلی رضا بهشتی شیرازی و جعفر خیرخواهان است که کیفیت مناسبی دارد و توسط نشر روزنه منتشر شده است.
[ » معرفی و نقد کتاب: کتاب آدمی یک تاریخ نویدبخش – اثر روتخر برخمان ]
جملاتی از متن کتاب
در لبنان بدگمانی سنت حاکم است. یک سازمان، هر سازمانی که میخواهد باشد، بیدرنگ متهم میشود که ابزار افزایش قدرت یکی دیگر از طوایف شده است.
به خلاف دیدگاهی که بر امتیازات و رشد بیوقفهٔ نهادهای غربی یا طراحیهای قانون اساسی تأکید میگذارد، در نظریهٔ ما آزادی از دل فرآیندی پرآشوب پدیدار میشود، فرآیندی که نمیتوان آن را به آسانی طراحی کرد. آزادی را نمیتوان مهندسی کرد یا سرنوشتش را با سامانهای زیرکانه از نظارتها و موازنهها تضمین نمود. به برانگیختگی، هشیاری، و جسارت جامعه نیاز داریم تا آزادی درست عمل کند. لازم است همه درحال دویدن باشند!
شکست لویاتانهای کاغذی در ظرفیتسازی، برای شهروندانشان شمشیری دو لبه است. یک حکومت ناتوانتر کمتر میتواند سرکوبشان کند. آیا این شالودهای برای نوعی آزادی است؟ متأسفانه نوعاً خیر. بلکه مصیبتهای دو جهان بر شهروندان لویاتانهای کاغذی آوار میشود. این حکومتها هنوز بسیار استبدادی هستند – آنها نهادهٔ ناچیزی از مردم دریافت میکنند و لذا به عدم پاسخگویی در مقابل آنان ادامه میدهند، و علاوه بر آن قید و بند اخلاقی چندانی در مورد سرکوب یا کشتارشان ندارند. همزمان، شهروندان نقش حکومت را نیز به عنوان داور در مرافعات، اعمالکنندهٔ قانون، و فراهم آورندهٔ خدمات عمومی از دست میدهند. لویاتانهای کاغذی هیچ تلاشی برای خلق آزادی یا کاستن از شدت هنجارهای مغایر با آن به خرج نمیدهند. در واقع همانگونه که خواهیم دید لویاتانهای کاغذی غالباً قفس هنجارها را تنگتر و نه فراختر میسازند.
در حقیقت ایجاد شرایط برای آزادی یک فرآیند چندوجهی است، در بردارندهٔ مهار مرافعه و خشونت، شکستن قفس هنجارها، و در بند کردن قدرت و استبداد نهادهای حکومتی.
آزادی به حکومت و قوانین نیاز دارد. اما آزادی را حکومت یا فرادستانی که بر آن سیطره دارند به کسی ارزانی نمیکنند. آزادی امری است که اهل جامعه، یعنی مردم کوچه و بازار، به دست میآورند. جامعه لازم است حکومت را لجام بزند، به طوری که حکومت از آزادی مردم حمایت کند و آن را ارتقا بخشد. آزادی به جامعهای مهیای بسیج نیاز دارد که به مشارکت در امور سیاسی بپردازد، اگر لازم شد اعتراض کند و در صورت امکان با رأی خود دولت را از قدرت بیندازد.
به اعتقاد هابز زندگی «آدمیان بدون قدرتی عمومی که همگان را هیبتزده کند …. منزوی، فقیرانه، ناگوار، بیرحمانه و کوتاه» است. با این حال توصیف یانگ نشان میدهد با آنکه همه «در پیشگاه مائو هیبتزده و متوحش میایستادند» همین امر زندگی اکثرشان را ناگوار، بیرحمانه و کوتاه میکرد.
برای ملاحظهٔ محدودیتهای ظرفیت حکومت چین لازم نیست به چیزی بیشتر از نظام آموزشیاش توجه کنید. برای بسیاری حکومتها آموزش و پرورش یک اولویت است، نه صرفاً از آن رو که ملت با نیروی کار تحصیلکرده موفقتر خواهد بود. بلکه چون تحصیل، روش کارآمدی برای تلقین باورهای درست به شهروندان محسوب میشود. لذا از حکومتی با ظرفیت چشمگیر انتظار میرود قادر به تأمین آموزشِ در حد وسع، باکیفیت و شایستهسالارانه باشد و کارکنان عمومی خود را برای تحقق این هدف بسیج کند. اما در چین واقعیت اینگونه نیست. در نظام آموزشی این کشور هر چیزی در معرض فروش قرار دارد، ازجمله صندلیهای ردیف جلو و نزدیک به تخته سیاه، یا سمت مبصری کلاس.
جامعهای که خودش را تکهتکه و متفرق میکند، ناتوان از اقدام دسته جمعی است و در واقع عمیقاً نسبت به هر کسی و گروهی که بکوشد بر امور سیاسی تأثیر بگذارد بدگمان است. رفتار مجلس لبنان بازتابی از این واقعیت است که طوایف نمیخواهند این مجلس کاری انجام دهد. به قول غسان مُخَیْبَر، نمایندهٔ مسیحی مجلس از لبنان مرکزی: آنها دوست ندارند نهادهایی نظیر پارلمان بیش از اندازه جلسه بگذارند و در ادارهٔ کشور با آنها رقابت کنند.
استبداد از دل ناتوانی جامعه برای اعمال نفوذ بر سیاستها و اقدامات حکومت زاده میشود. با وجود آنکه در قانون اساسی معمولاً بر انتخابات دموکراتیک یا مشورتکردن تصریح شده است، اما برای آنکه لویاتان را واکنشپذیر، پاسخگو و مقید سازیم نمیتوان به چنین فرمانی بسنده کرد، مگر آنکه جامعه بسیج شود و فعالانه در امور سیاسی حضور یابد. بنابراین بُرد و دامنهٔ عمل یک قانون اساسی به توانایی مردم عادی در دفاع از اصول آن و مطالبهٔ آنچه وعده داده است، حتی اگر لازم باشد با توسل به ابزارهای غیرنهادی، بستگی پیدا میکند. اصول و مواد قانون اساسی به نوبهٔ خود اهمیت دارند، هم از آن رو که پیشبینیپذیری و سازگاری بیشتری به قدرت جامعه میبخشند، و هم چون حق جامعه را برای ادامهٔ فعالیت سیاسی ارج مینهند و به حفاظت از آن میپردازند.
تردیدی نیست که با اطاعت و پیروی از خواستهها یا فرامین شخص دیگر میتوان جلوی خشونت را گرفت. اما قیمتش تهدید شدن در هر روز آزگار و انجام کارهایی است که شما نمیخواهید بکنید.
هر ساله میلیونها نفر در خاورمیانه، آفریقا، آسیا و آمریکای مرکزی از خانه و کاشانهٔ خود میگریزند و در فرآیند فرار جانشان را به خطر میاندازند، نه برای دستیابی به درآمد بالاتر یا راحتی مادی بیشتر، بلکه در تلاش برای حمایت از خود و خانوادههایشان در برابر خشونت و ترس.
دالان باریک آزادی فشرده شده میان ترس و سرکوبی که حکومتهای استبدادی ایجاد میکنند و خشونت و بیقانونی ناشی از فقدان آنها، قرار دارد. در این دالان است که حکومت و جامعه یکدیگر را متوازن میسازند. این توازن محصول نه یک لحظهٔ انقلابی، بلکه میوهٔ مبارزهای دائمی و هر روزه میان این دو به حساب میآید. این مبارزه منافعی به بار میآورد. در این دالان حکومت و جامعه نه فقط رقابت، که همکاری نیز میکنند. این همکاری موجب ظرفیتی بیشتر برای حکومت میشود تا خواستههای جامعه را به انجام برساند، و بسیج اجتماعی عظیمتری را تهییج میکند تا این ظرفیت افزودهٔ دولت مورد پایش قرار گیرد.
مشخصات کتاب
- عنوان اصلی: راه باریک آزادی
- نویسنده: دارون عجم اوغلو – جیمز ای. رابینسون
- ترجمه: سید علیرضا بهشتی شیرازی – جعفر خیرخواهان
- انتشارات: روزنه
- تعداد صفحات: ۶۴۰
- قیمت چاپ نهم – سال ۱۴۰۳: ۵۶۵۰۰۰ تومان
نظر شما در مورد کتاب راه باریک آزادی چیست؟ لطفاً اگر این کتاب را خواندهاید، نظرات و تفکرات خود را پیرامون کتاب با ما در قسمت کامنتهای همین معرفی کتاب با ما به اشتراک بگذارید. با صحبت کردن پیرامون کتاب، درک و فهم خود را از کتاب بیشتر خواهیم کرد.
[ لینک: کانال تلگرام کافه بوک ]
» معرفی چند کتاب دیگر: