جمعه, 19 آگوست 2022

جرج اورول خط فکری و مشی سیاسی

کتاب جرج اورول خط فکری و مشی سیاسی همان‌طور که از عنوان برمی‌آید به این نویسنده انگلیسی می‌پرازد. دو شاهکار جرج اورول یعنی رمان‌های مزرعه حیوانات و کتاب ۱۹۸۴ محبوبیت زیادی در بین دوستداران کتاب دارند و تا بحال بیش از ۵۰ میلیون نسخه از این کتب در سراسر جهان به فروش رسیده است. از آن جا که موضوع اصلی این دو کتاب، نقدی بر نتایج انقلاب اکتبر و بوروکراسی حاکم بر اتحاد جماهیر شوروی بوده، هیچ جای تعجب نیست تا اورول به عنوان یک پیامبر کمونیست ستیز در نظر خوانندگان جلوه کند. به عبارت دیگر می‌توان مدعی شد که این برداشت‌های متعدد و سلیقه‌ای از آثار اورول از آن‌جا ناشی می‌شود که معمولاً افراد به طور ناخودآگاه سعی کرده‌اند نوشته‌های اورول را با شناخت و برداشت خود از نظام‌های اجتماعی (بخصوص اندیشه‌های چپ) تطبیق دهند و از زاویه دید شخصی و آرمان‌های درونی خود به تجزیه و تحلیل آثار اورول بپردازند.

به عنوان مثال جان رادن که تحقیقات گسترده‌ای درباره این نویسنده انگلیسی انجام داده می‌نویسد:

«بیراه نرفته‌ایم اگر بگوییم خوانندگانی که تحت تسلط دولت‌های استبدادی زندگی کرده‌‌اند پیام اورول را بهتر درک می‌کنند و به طور حتم موضوع این دو کتاب را بی‌شباهت به جامعه خود نمی‌بینند.»

حتی پس از مطالعه آثار منتقدین اورول نیز متوجه می‌شویم که در میان آثار این تحلیل‌گران و نویسندگان هم با گوناگونی آرا و نظرات مواجه هستیم و شاید بتوان مدعی شد که برداشت و تحلیل هر پژوهشگر و منتقد، بی‌تأثیر از بازه زمانی و شرایط اجتماعی و موقعیت جغرافیایی که در آن قرار داشته نبوده است.

در نظر بگیرید طرفداران اتحاد جماهیر شوروی آثار اورول (مزرعه حیوانات و ۱۹۸۴) را حمله‌ای بیمارگونه به سوسیالیسم و احزاب سوسیالیستی تلقی کرده‌اند. تنی چند از نویسندگان انگلیسی معاصر دوره اورول، ۱۹۸۴رمان را نوعی تهاجم غیر مستقیم به حزب کارگر انگلستان دانستند و برخی نیز اورول را با توماس مور مقایسه کردند که برخلاف وی، صرفاً دیستوپیای خود را به تصویر کشیده است. برخی از چپ‌گرایان نیز اورول را جاسوس انگلستان خوانده‌اند که جیغ‌کشان خود را با یک جفت کتاب کمدی ترسناک در آغوش ناشران کاپیتالیست انداخت تا برایش شهرت و ثروت به بار آورد.

جرج اورول خط فکری و مشی سیاسی

امیرحسین حدادی نویسنده کتاب جرج اورول خط فکری و مشی سیاسی معتقد است اگر سایر آثار اورول و علی‌الخصوص مقالات وی را بررسی کنیم درک بهتری از تفکرات و دیدگاه اورول به دست خواهیم آورد؛ چرا که آثار اورول با توجه به وقایع اتفاقیه و همچنین مشاهداتش نسبت به عملکرد احزاب چپ و راست متغیر بود.

تا اواخر دهه ۱۹۳۰ مطالب و آثار وی (به استثناء کتاب درود بر کاتالونیا) بر نقد نظام سرمایه‌داری و مصائب و معضلات طبقه محروم تمرکز یافته بود. اما با آغاز جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۳۹ و معاهده هیتلر-استالین در همین سال، نوک پیکان حملات اورول آماج چپ‌های انگلستان قرار گرفت. اورول معتقد بود جنگ شرایط و موقعیت مناسبی در کشور پدید خواهد آورد تا توده‌ها موفق شوند طی یک فرآیند انقلابی، دولتِ فرتوت و پوسیده انگلستان را سرنگون و نظامی سوسیالیستی در این کشور برپا سازند اما تفکرات دگم و ایدئولوژیک کمونیست‌های انگلستان مانع بزرگی در برابر این فرصت طلائی ایجاد کرده بود. این مسئله اورول را سخت منزجر ساخته و موجب می‌شد تا وی در مقالات خود مانند «شیر و تک شاخ» و یا «کشورم چه راست چه چپ» به انتقاد از این روشنفکرنماها بپردازد.

نهایتاً با پیروزی ارتش سرخ در استالینگراد و پیشروی روس‌ها بود که روز به روز بر محبوبیت کمونیسم افزوده می‌شد و از سال ۱۹۴۳ به بعد اورولِ بت‌شکن عزم خود را جزم کرد تا به مقابله با نظام اتحاد شوروی بپردازد. اما این جبهه گیری به معنای عدول اورول از نظریات چپگرایانه وی نبود. انتقادات تند و بی‌رحمانه اورول از سوسیالیسم بدین منظور ایراد می‌شد تا به چپ‌گرایان خاطرنشان کند مراقب باشند که در مقابله با چپاول و غارتگری سرمایه‌داران و دولت‌های امپریالیستی، به دام حکومت تمامیت‌جوی و انحصارگرای شوروی نیفتند.

حدادی بر این باور است که اورول نه تنها از تجربیات، مشاهدات و حتی آمال خود در نگارش آثار خود بهره میبرد بلکه همواره یک همذات پنداری با شخصیت اصلی رمان‌های خویش داشته است؛ به عنوان مثال در نگارش کتاب «روزهای برمه» از تجربیات خود در برمه وام گرفته و یا از تجربه خود در کتاب فروشی و یا بازداشت به دلیل بدمستی در نگارش کتاب تسلیم بهره برده است.

جرج اورول خط فکری و مشی سیاسی

مثال مهمتر شخصیت اصلی رمان ۱۹۸۴ است. وینستون اسمیت مردی است که از همسر خود جدا شده و تنها زندگی می‌کند. (اورول نیز هنگام نوشتن این کتاب همسر اولش را از دست داده بود). از هیچ به اندازه موش وحشت ندارد. (اورول در کتاب «درود بر کاتالونیا» اعتراف کرده بود که از موش هراسان است). شغلی اداری داشته و در قسمت سانسور فعالیت می‌کند (اورول نیز در بی بی سی در قسمت سانسور مطالب اشتغال داشت). وی دستی در نوشتن دارد و گاهاً مقالاتی به رشته تحریر در می‌آورد. از ستم طبقاتی و استثمار آحاد جامعه به خوبی آگاه است اما یار و یاوری ندارد. در نتیجه در تنهایی خود شروع به نوشتن می‌کند و تنها امیدش یعنی آیندگان را خطاب قرار می‌دهد. این‌ها خصائل شخصی اورول است که در قالب وینستون بروز کرده. بنابراین گرچه وقایع اتفاقیه در رمان ۱۹۸۴ بدون شک جامعه اتحاد جماهیر شوروی را به تصویر می‌کشد اما این همذات پنداری اورول نشان می‌دهد که مقصود اورول نه صرفاً انتقاد از نظام شوروی، بلکه نقد سوسیالیسم دستکاری شده و متعاقباً انزوای روشنفکران سوسیالیست است. در واقع اورول که خود را تنها احساس می‌کند باز هم ناامید ننشسته و جنگی ادبی را آغاز کرده است.

اگر دو کتاب مشهور اورول را مطالعه نموده و علاقه مند به سایر آثار اورول و درک هر چه بیشتر دیدگاه و تفکرات اورول هستید اما وقت و زمان کافی برای مطالعه این آثار را ندارید کتاب جرج اورول خط فکری و مشی سیاسی گزینه مناسبی به شمار می‌رود. این کتاب ضمن ارائه خلاصه‌ای از کتب اورول و نقد این آثار، به بیان دیدگاه سیاسی و طبقاتی اورول می‌پردازد و تشریح می‌کند که اورول نه یک سوسیالیست انقلابی و رادیکال بود و نه یک سوسیال دموکرات که صرفاً به رفرم و اصلاحات اکتفا کرده باشد.

مانیفست وی موضعی بینابین اتخاذ کرده بود و می‌توان آن را «سوسیالیسم اورولی» نامید. نویسنده در فصلی جداگانه به تحلیل کتاب مزرعه حیوانات و رمان ۱۹۸۴ پرداخته و موضوع این دو کتاب را مرتبط به اتحاد جماهیر شوروی مرتبط می‌داند. وی در فصل پایانی، خود نیز به انتقاد از سوسیالیسم اورولی پرداخته و شرح مختصری از نظام شورائی و خودمدیریتی ارائه می‌دهد.

در قسمتی از کتاب جرج اورول خط فکری و مشی سیاسی می‌خوانیم:

اورول حب به میهن، تلاش و کوشش و فداکاری در راه اعتلای میهن را نفی نمی‌‌کرد اما نسبت به مبارزه طبقاتی خوش‌‌بین‌تر بود تا ملی‌گرائی. وی «میهن‌دوستی» را معادل «ناسیونالیسم» نمی»دانست. بلکه ناسیونالیسم را یک نوع عادت و تعصب فکری، یک خشک اندیشی و دگماتیسم و از همه مهم‌‌تر یک بیماری می‌نامید که تمامی افکار شخص را تحت الشعاع خود قرار می‌‌دهد که ماحصل آن چیزی جز حس برتری نژادی یا ایدئولوژیکی و نادیده گرفتن حقایق نیست. ناسیونالیست‌ها تنها به پیروزی و شکست فکر می‌کنند و من باب دست‌ یابی به این هدف از تحریف تاریخ هم عبایی ندارند و به مقصود پیشی گرفتن از دسته و گروه رقیب، تحقیر طرف مقابل را راحت‌تر می‌دانند تا بررسی حقایق. ناسیونالیسم می‌تواند منفی باشد و یا مثبت. در مجموع اورول عقیده داشت گرایش‌‌های ناسیونالیستی ممکن است با دلایل غیر ناسیونالیستی اتخاذ شوند و چندین گونه ناسیونالیسم که گونه‌‌های یکدیگر را خنثی می کنند در یک فرد وجود داشته باشد.